اختلال وسواس چيست؟ و چه انواعی دارد؟

وسواس چیست ؟ وسواس یکی از انواع بیماری های اعصاب و روان است و به طور کلی به افکار، نگرانی‌ها یا تمایلات تکراری و ناخوشایند اشاره دارد که معمولاً فرد را درگیر کرده و باعث اضطراب و ناراحتی او می‌شود. این افکار اغلب به قدری آزاردهنده هستند که فرد برای کاهش این احساسات، ناخواسته رفتارهای خاصی را انجام می‎‌دهد.

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) نیز یکی از شایع‌ترین اختلالات در حوزه بیماری‌های وسواس است که بر اساس افکار وسواسی و رفتارهای تکراری مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً درگیر نگرانی‌های مکرر و ناخوشایند هستند که آن‌ها را به انجام رفتارهای خاص وادار می‌کند و اغلب تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی فرد داشته و موجب اختلال در عملکرد اجتماعی و شغلی او خواهد شد.

انواع مختلفی از وسواس وجود دارد که شامل وسواس فکری و وسواس عملی است. در این مقاله به بررسی اینکه علت وسواس شدن چیست؟ روش‌های درمانی این بیماری، سایر اختلالات مشابه با وسواس فکری، وسواس در کودکان، و اینکه چگونه با فرد بیمار رفتار کنیم، خواهیم پرداخت. لطفا تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

اختلال وسواس چیست؟

در پاسخ به این سوال که وسواس چیست، باید بگوییم زمانی‌که فردی توسط افکار، تصاویر ذهنی و تصورات آزاردهنده به طور مداوم و بدون اینکه بخواهد درگیر می‌شود و آزار می‌بیند، و اضطراب و احساسات ناخوشایند و ناراحت‌کننده‌ای را تجربه می‌کند. در این صورت برای اینکه از این نوع احساسات رها شود و اضطرابی که در او ایجاد شده است را کاهش دهد، یک سری رفتارهای تکراری انجام می‌دهد که به آن اختلال وسواس می‌گویند.

علت وسواس شدن چیست

بر اساس تحقیاتی که پزشکان متخصص سال‎ها در مورد این که ریشه وسواس چیست و از کجا می‌‎آید انجام دادند، به این نتیجه رسیده‌اند که این بیماری در واقع از عوامل مختلفی چون ژنتیک، زیست‌شناختی، رفتاری، عصبی و محیطی سرچشمه می‌‎گیرد و استرس‌های زندگی، تجربیات ناگوار یا فشارهای روانی نیز اغلب باعث تشدید وسواس می‎شود.

درمان وسواس چگونه است؟

درمان وسواس معمولاً ترکیبی از روش‌های روان‌درمانی و دارو‎درمانی است و این درمان‌ها به فرد کمک می‌کنند تا با افکار وسواسی و رفتارهای تکراری مقابله کند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد. در ادامه، به مهم‌ترین روش‌های درمان این بیماری اشاره می‌کنیم:

درمان شناختی رفتاری

یکی از موثرترین روش‌ها برای علاج وسواس، درمان شناختی رفتاری است که تاثیر خوبی بر کنترل اختلال وسواس دارد. در این روش، فرد به شناسایی و تغییر الگوهای منفی و رفتارهای غیرمفید خود پرداخته و به تدریج با ترس‌ها و وسواس‌هایش مواجه می‌شود.

پیشگیری از مواجه و پاسخ

در این روش، فرد تشویق می‌شود تا به تدریج در مواجهه با ترس‌هایش قرار گیرد و از انجام رفتارهای وسواسی خودداری کند. این تکنیک به کاهش شدت وسواس‌ها کمک بسیاری می‌کند.

 درمان روان پویشی

درمان روان‌پویشی بر روی تجربیات گذشته فرد و تاثیر آن‌ها بر روی رفتارهای فعلی او تمرکز دارد. این نوع درمان معمولا به فرد کمک خواهد کرد تا ریشه‌های مشکلاتش را شناسایی و حل کند.

مصرف دارو

داروهایی مانند مهارکننده‌های اختلالات عصبی مثل سروتونین، معمولاً برای درمان اختلال وسواس تجویز می‌شوند. این داروها به طور معمول باعث کاهش علائم وسواس می‌‎شوند.

شوک درمانی

امروزه از روش شوک درمانی خیلی کم استفاده می‌شود و معمولاً در موارد شدید اختلال وسواس به کار می‎رود. این روش شامل ارسال جریان الکتریکی به مغز است که منجر به ایجاد یک حمله الکتریکی کنترل‌شده در مغز می‌شود ومعمولاً مدت‌زمان بسیار کوتاهی دارد و بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. هدف از انجام شوک درمانی، تغییر در مغز و بهبود عملکرد آن است و اغلب زمانی استفاده می‎شود که سایر درمان‌ها موثر نبوده‌اند. البته عوارضی مثل سردرد و سرگیجه به همراه دارد که با گذشت زمان و زیر نظر متخصص برطرف می‌شود.

مطالعه بیشتر: درمان وسواس با rtms

انواع وسواس چیست

اختلال وسواس به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود. وسواس فکری، که شامل افکار و نگرانی‌های مکرر و ناخوشایند است و وسواس عملی، که شامل رفتارهای تکراری و کنترل‌کننده‌ای است که فرد برای کاهش اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام می‌دهد. در زیر به توضیح برخی از آنها اشاره می‎کنیم:

وسواس فکری

همانطور که کمی قبل‌تر توضیح دادیم وسواس فکری شامل افکار و نگرانی‌های مکرر و ناخوشایندی است که فرد معمولا درگیر آنهاست و به همین خاطر اضطراب و ناراحتی در فرد به وجود می‌‎آورد. در ادامه به شرح آنها می‌‎‏پردازیم:

• وسواس تقارن و نظم: افراد مبتلا به این نوع وسواس احساس می‌کنند که اشیاء باید به شکلی خاص مرتب یا چیده شوند. عدم رعایت این نظم گاها باعث اضطراب شدید می‌شود.
• وسواس جنسی: این وسواس شامل افکار یا تصورات ناخواسته جنسی است که فرد احساس می‌کند غیرمناسب یا شرم‌آور است. این وسواس اغلب به احساس گناه و اضطراب شدید منجر خواهد شد.
• وسواس مذهبی: در این وسواس، فرد دچار افکار وسواسی مرتبط با دین، اعتقادات یا احساس گناه درباره مسائل مذهبی می‌‎‏شود و معمولا برای آرامش خود به دعا یا دیگر اعمال مذهبی می‎پردازد.
• نگرانی درباره آسیب زدن به دیگران: افرادی که به این وسواس گرفتار شده‌‎اند همیشه ترس از این دارند که به طور ناخواسته به دیگران آسیب برسانند. همچنین به وسواس‌هایی درباره تصادف، آسیب زدن به کودکان یا حیوانات نیز دچار می‎شوند.
• نگرانی درباره از دست دادن کنترل: یکی دیگر از انواع وسواس، ترس از عدم کنترل بر رفتارهای خود است. به طور مثال فرد بیمار همواره ترس از فریاد زدن یا انجام عمل نامناسب در جمع را دارد.
• ترس از گم کردن چیزی:  کسی که وسواس ترس از گم کردن چیزی را گرفته، مدام نگران این است اشیا و لوازم خود را گم نکند. به همین خاطر مرتب آن‌ها را چک می‎کند.

وسواس فکری عملی

وسواس‌های عملی رفتارهای تکراری هستند که فرد برای کاهش اضطراب ناشی از وسواس‌های فکری خود انجام می‌دهد. برخی از انواع مهم وسواس عملی عبارت‌اند از:

• وسواس شتسشو: در این نوع از وسواس، فرد دچار افکار و احساسات ناخواسته درباره آلودگی، کثیفی یا میکروب‌ها می‌شود. این افکار منجر به رفتارهای تکراری مانند شستشوی مکرر دست‌ها، بدن یا اشیاء می‌شود که هدف آن کاهش اضطراب ناشی از این افکار است. وسواس شستشو کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و نیاز به درمان‌های روانشناختی و دارودرمانی دارد.
• وسواس تکرار: فرد تمایل دارد برخی از اعمال یا رفتارها را به طور مکرر و تکراری انجام دهد، مانند چک کردن مکرر قفل در یا خواندن مجدد یک متن. این رفتارها معمولاً به منظور کاهش اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام می‌شود و متاسفانه زندگی روزمره فرد را به‌شدت مختل می‌کند.
• وسواس چک کردن: در این نوع وسواس، فرد به طور مکرر و به دلایل غیرمنطقی اقدام به چک کردن مواردی مانند قفل در، اجاق گاز یا وسایل الکترونیکی می‌کند. این رفتار معمولاً به منظور کاهش اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام می‌شود و می‌تواند منجر به اتلاف وقت و اختلال در زندگی روزمره فرد ‎شود.

اختلال وسواس فکری عملی چقدر رایج است؟

اختلال وسواس فکری-عملی تقریباً ۱ تا ۲ درصد از جمعیت عمومی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و معمولا در هر سنی بروز می‎کند و نشانه‌های این بیماری اغلب در اوایل نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود.

سایر اختلالات مشابه وسواس فکری عملی

علاوه بر وسواس فکری و عملی، چند اختلال دیگر نیز وجود دارند که گاها با وسواس مشابهت دارند. این اختلالات شامل موارد زیر است:

• اختلال خود زشت‌انگاری:  فرد به طور مداوم از ظاهر خود نگران است و معمولا به رفتارهای تکراری مانند چک کردن مکرر ظاهر یا تلاش برای تغییر آن اقدام می‌کند.
• تیک تورت: تیک تورت در واقع یک مشکل در سیستم عصبی است که باعث می‎شود افراد تیک داشته باشند. تیک‎‌ها مثل حرکات یا صداهای ناگهانی هستند که افراد به طور مکرر انجام می‎دهند. افرادی که تیک دارند معمولا توان متوقف کردن بدن خود را از انجام این کارها ندارند. به عنوان مثال، یک فرد مرتباً چشمک می‌‎زند.
• اختلال کندن مو :  برخی دیگر از افراد تمایل به کندن موهای خود دارند که به مشکلات جدی در ظاهر و سلامت روحیشان منجر می‌‎شود.
• اضطراب سلامتی:  اضطراب سلامتی از دیگر اختلالات مشابه وسواس فکری است که فرد همیشه درمورد وضعیت سلامتی‌اش نگران است و گاهی به رفتارهای وسواسی مثل چک کردن مکرر وضعیت سلامتی یا اجتناب از موقعیت‌های خاص منجر خواهد شد.

نکته قابل توجه این است که وسواس فکری-عملی اغلب تأثیرات قابل توجهی بر زندگی فرد می‎گذارد. اما شناسایی و درمان مناسب باعث کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی او خواهد شد. اگر شما یا کسی که می‌شناسید به این اختلال مبتلا است، مهم است که به دنبال مشاوره و درمان حرفه‌ای باشید.

مرض وسواس در کودکان

مرض وسواس در کودکان به صورت‎های مختلفی خود را نشان می‌‎دهد. شناخت این علائم‎ از طرف والدین از اهمیت بسیاری برخوردار است. کودکان معمولا به طور ناخواسته احساسات، تصاویر، افکار مزاحم و ترس‎هایی را در ذهن تجربه می‌‎کنند که باعث ایجاد استرس در آن‎ها شده است و این که بعضی اوقات رفتارهایی غیر معمول مثل شستن دست‌ها، مرتب کردن اشیاء یا چک کردن درها انجام می‎دهند. این رفتارها نگرانی‎هایی در والدین ایجاد می‌‎کند.

اگر این علائم را در کودک خود مشاهده کردید توصیه ما به شما این است که در اسرع وقت با یک متخصص مشورت کنید. درمان زودهنگام اغلب تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی کودکتان خواهد داشت.

با فرد مبتلا به مرض وسواس چگونه رفتار کنیم؟

برخورد با فرد مبتلا به شخصیت وسواسی نیازمند درک و حساسیت خاصی است. وسواس اغلب اضطراب و تنش زیادی را در فرد ایجاد می‌‏‎کند. سعی بر این داشته باشید که احساسات او را درک کنید و نشان دهید که برایتان اهمیت دارد. همچنین هرگز به خاطر افکار یا رفتارهای وسواسی‌اش قضاوت نکنید. این امر به طور معمول احساس تنهایی و شرمندگی را در او تقویت خواهد کرد.

از دیگر رفتارهای مفیدی که بهتر است با فرد وسواسی انجام دهید این است که با او درباره احساسات و نگرانی‌هایش صحبت کرده و با دقت به سخنانش گوش کنید و به او فضای لازم را بدهید. سعی کنید فعالیت‌هایی را ترتیب دهید که فرد را مشغول کند که این کار او را از افکار وسواسی دور می‎کند.

روش دیگر برخورد با فرد وسواسی این است که او را به درمان تشویق کنید و به او راهنمایی بدهید که در اولین فرصت با یک متخصص مشورت کند. حتی با او همراه شوید تا احساس راحتی بیشتری داشته باشد و برای درمان خود اقدام کند. ناگفته نماند که برخورد با یک فرد مبتلا به وسواس گاهی چالش‌برانگیز است و احتمال دارد که روی افکار و اعمال شما نیز تاثیر بگذارد. قبل از هر اقدامی حتماً به سلامت روانی و عاطفی خود نیز توجه کنید و در صورت نیاز از مشاوره یا حمایت استفاده کنید.

با رعایت این نکات، معمولا فرد مبتلا به وسواس به سمت بهبودی می‎رود و کمک شما نقش مؤثری در زندگی او خواهد داشت. همچنین حمایت شما به او احساس امنیت و قدرت بیشتری می‏‎دهد تا با چالش‌هایش مقابله کند.

سخن پایانی

اختلال وسواس یک چالش جدی در زندگی بسیاری از افراد است که معمولا تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی آن‌ها می‏‎گذارد. این اختلال نه تنها بر افکار و احساسات فرد تأثیر گذاشته، بلکه گاهی روابط اجتماعی و عملکرد شغلی او را نیز تحت الشعاع قرار می‎دهد. با این حال، نکته امید بخش این است که درمان‌‎های این اختلال معمولاً ترکیبی از روان‌درمانی و دارو‎درمانی است. روش‌هایی مانند درمان شناختی رفتاری، پیشگیری از مواجه و پاسخ، و درمان روان‌پویشی به افراد کمک بسزایی می‎کند تا با افکار و رفتارهای وسواسی خود مقابله کنند. همچنین، مصرف داروهای مناسب اغلب علائم وسواس را کاهش داده و به فرد کمک می‌‎کند تا زندگی روزمره‌اش را با کیفیت بهتری سپری کند.

در نهایت شناخت علل، نشانه‌ها و انواع اختلال وسواس، به ما این فرصت را می‎دهد که نه تنها به فرد مبتلا، بلکه به خودمان نیز کمک کنیم تا درک بهتری از این مشکل پیدا کنیم. همچنین با افزایش آگاهی و حمایت‌های مناسب، به فرد مبتلا احساس امنیت و امید دهیم و او را در مسیر بهبودی یاری کنیم. اگر شما یا کسی که می‌شناسید با بیماری وسواس دست و پنجه نرم می‌کند، به یاد داشته باشید که درمان و مشاوره اصولا به تغییر زندگی‌تان کمک خوبی خواهد کرد.