خونریزی مغزی (intracranial hemorrahage) یکی از مشکلات حاد و بیماری های مغز و اعصاب است که در اثر پارگی یا سوراخ‌شدن عروق مغزی رخ میدهد و باعث تجمع خون بین مغز و جمجمه می‌شود. این مشکل گاهی در اثر بالارفتن فشار خون و گاهی به دلیل واردشدن ضربه یا تصادف اتفاق می‌افتد. تجمع خون و عدم رسیدن اکسیژن به سلول‌های مغزی منجر به مرگ آن‌ها می‌شود و با عوارض مختلفی همراه است.
اگر نمی‌دانید فرق خونریزی و سکته مغزی چیست، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید. در این مقاله ابتدا قصد داریم درباره انواع، علت، علائم، عوارض و راه‌های جلوگیری از خونریزی در مغز و نحوه درمان این بیماری صحبت کنیم و سپس درباره جراحی خونریزی مغزی، عوارض بعد از عمل جراحی خونریزی مغز و فرق سکته مغزی با خونریزی مغزی صحبت کنیم.
خونریزی مغزی چیست؟
به نوعی از سکته مغزی که با نام خونریزی داخل مغزی و خونریزی داخل جمجمه‌ای نیز شناخته می‌شود، خونریزی مغزی می‌گویند. در این بیماری سلول‌های مغزی به دلیل پاره‌شدن یکی از سرخرگ‌ها و به‌وجود آمدن خونریزی موضعی از بین می‌روند. این بیماری دومین دلیل اصلی 30 درصد از سکته‌های مغزی محسوب می‌شود.
احتمال بروز این عارضه درصورت واردشدن فشارهای طبیعی یا غیرطبیعی روی شریان‌های مغزی افزایش می‌یابد. یکی دیگر از فاکتورهایی که باعث تهدید سلامت مغز شده و احتمال خونریزی را افزایش میدهد، افزایش فشار خون داخل جمجمه است. این وضعیت اضطراری و اورژانسی در مغز به درمان فوری نیاز دارد و عدم توجه به آن عوارض خطرناکی در پی خواهد داشت.
انواع خونریزی مغزی
باتوجه‌به محل ایجاد خونریزی در مغز، این عارضه انواع مختلفی دارد که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهید شد:
خونریزی مغزی اپی دورال
خونریزی یا هماتوم اپی دورال (Epidural) مغز بین استخوان جمجمه و خارجی‌ترین لایه غشایی مغز و به‌دلیل ضرب‌دیدگی سر و پارگی سرخرگ مننژی مغز ایجاد می‌شود. این نوع خونریزی ممکن است که حاد، نیمه‌حاد و مزمن باشد و از خطرناک‌ترین خونریزی‌های مغز به‌شمار می‌رود.
خونریزی ساب دورال مغزی
نوع دیگری از خونریزی مغزی که به‌دلیل واردشدن ضربه به سر و در بین دورا ماتر و غشای عنکبوتیه مغز ایجاد می‌شود، خونریزی ساب دورال (Subdural) نام دارد. روند ایجاد این نوع خونریزی نسبت به خونریزی اپی دورال کندتر است. فرد معمولا سه تا پنج روز بعد از واردشدن ضربه به سرش دچار سردرد، حالت تهوع و خواب‌آلودگی می‌شود.
خونریزی مغزی ساب آراکنوئید
خونریزی ساپ آراکنوئید مغز (Subarachnoid) خونریزی است که به‌دلیل پارگی آنوریسم یا بدشکلی مادرزادی شریان و در بطن‌های مغز و فضای زیر عنکبوتی ایجاد می‌شود. بطن‌های مغز حاوی مایع مغزی نخاعی هستند و این مایع از مغز محافظت می‌کند. واردشدن هرگونه آسیب سلولی به این ناحیه از مغز با خطر خونریزی ساب آراکنوئید همراه است. از مهمترین علائم این نوع خونریزی می‌توان به سردردهای ناگهانی تشدید‌شونده و اختلالات هوشیاری اشاره کرد.
خونریزی داخل مغزی
به خونریزی که به‌دلیل واردشدن فشار یا ضربه بر اطراف مغز، التهاب رگ‌ها، مصرف زیادازحد کوکائین و آمفتامین، افزایش فشار خون، ناهنجاری‌های رگ و مصرف داروهای ضد انعقاد و در داخل بافت‌های مغز شامل لوب‌ها، ساقه مغز و مخچه ایجاد می‌شود، خونریزی داخلی مغز می‌گویند. این نوع خونریزی با علائمی مانند کاهش هوشیاری، سردرد، فلج عصبی بعضی از اندام‌های بدن همراه است.
علت خونریزی مغزی چیست؟
علل مختلفی در بروز انواع خونریزی مغزی نقش دارند؛ اما رایج‌ترین دلایل شامل موارد زیر است:
ضربه مغزی
یکی از دلایل مهم ایجاد خونریزی در مغز وارد شدن ضربه به مغز است. ضربه مغزی آسیبی تروماتیک است که بیشتر در افراد زیر 50 سال رخ میدهد. علاوه‌بر واردشدن ضربه تکان‌دادن شدید گردن و حرکت سریع سر به عقب یا جلو نیز در ایجاد خونریزی در مغز نقش دارد. ضربه مغزی با عوارضی مانند خونریزی مغزی، حالت تهوع، سردرد، تهوع، گیجی، فراموشی، مشکلات تمرکز، خستگی و خواب‌آلودگی، تاری دید، ازدست‌دادن هوشیاری و غیره همراه است.
فشارخون بالا
فشار خون بالا را می‌توان به‌عنوان شایع‌ترین علت ایجاد خونریزی در مغز معرفی کرد. در افراد مبتلا به فشار خون دیواره رگ‌های خونی ضعیف می‌شود. ضعیف‌شدن رگ‌های خونی مغز و پاره‌شدن آن‌ها منجر به تجمع خون در مغز خواهد شد. بیماری فشار خون به دلایل مختلفی مانند سیگارکشیدن، چاقی و اضافه‌وزن، بی‌تحرکی، استرس، عوامل ژنتیکی، افزایش سن، مصرف زیاد نمک، اختلالات خواب، کمبود ویتامین D، بیماری‌های مزمن کلیوی و غیره ایجاد می‌شود.
انوریسم مغزی
انوریسیم مغزی (Cerebral aneurysm) به‌عنوان یکی دیگر از علت‌های خونریزی در مغز به معنی ایجاد یک ناحیه متورم یا برآمدگی در رگ‌های خونی مغز است. آنوریسم گاهی اوقات منجر به پارگی رگ‌ها و ایجاد خونریزی مغزی می‌شود. میزان شیوع این بیماری در افراد بالغ بیشتر از کودکان و در زنان بیشتر از مردان است. از مهمترین علائم انوریسم عروق مغزی می‌توان به سردردهای ناگهانی و خیلی شدید، حمله عصبی، حساسیت به نور، حالت تهوع، استفراغ، احساس سردرگمی، افتادگی پلک، سفت‌شدن ناحیه گردن و غیره اشاره کرد.
ناهنجاری شریانی
ناهنجاری شریانی (AVM) که به آن ناهنجاری عروق خونی و ناهنجاری شریانی وریدی نیز گفته می‌شود، یکی از نادرترین بیماری‌های مغز است. در این بیماری شریان‌ها و وریدهای مغزی اتصال غیرطبیعی دارند و یک شبکه درهم از رگ‌های خونی ایجاد می‌کنند. ناهنجاری شریانی با ایجاد اختلال در جریان خون طبیعی مغز منجر به خونریزی می‌شود. در بعضی از افراد این بیماری به‌صورت مادرزادی وجود دارد و فقط درصورت بروز علائم می‌توان آن را تشخیص داد. مهمترین علائم ناهنجاری‌های مغزی عبارت‌اند از: حملات ناگهانی سردرد شدید، ایجاد صدای غیرطبیعی در گوش، گرفتگی گردن و غیره.
آنژیوپاتی آملوئید
یکی دیگر از علت‌های خونریزی مغزی ابتلا به یک بیماری نادر به‌نام آنژیوپاتی آملوئید است. این بیماری در اثر وجود ناهنجاری در دیواره رگ‌های خونی مغز و به‌دلیل افزایش سن و بالارفتن فشار خون ایجاد می‌شود. در افراد مبتلا به این بیماری دیواره‌های رگ‌های خونی به‌دلیل رسوب پروتئین ضعیف‌شده و قبل از خونریزی بزرگ ممکن است چند خونریزی کوچک اتفاق بیفتد.
تومور مغزی
تور مغزی را می‌توان به‌عنوان یکی دیگر از دلایل خونریزی مغزی معرفی کرد. در واقع تومور مغزی احتمال بروز خونریزی را در مغز افزایش میدهد. در افراد مبتلا به این بیماری رشد تومور و متاستاژ آن به سایر قسمت‌‌ها به خونریزی در مغز منجر می‌شود. حدود 5 تا 10 درصد از افرادی که با تومور مغزی دسته‌وپنجه نرم می‌کنند، با مشکل خونریزی در مغز نیز درگیر هستند.
علائم خونریزی مغزی
درست است که علائم خونریزی مغزی در تمام بیماران با هم یکسان نیست؛ اما برخی از علائم شایع‌تر و رایج‌تر هستند. از مهمترین علائم این بیماری مغزی می‌توان موارد زیر را نام برد:
- ایجاد تغییر در بینایی
- احساس ضعف در پاها و بازوها
- حالت تهوع
- استفراغ
- احساس بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن در بدن
- سردردهای شدید ناگهانی
- بروز مشکل در تکلم و درک گفتار
- تشنج
- بی‌حالی و کاهش هوشیاری
- بروز مشکل در بلعیدن
- کاهش مهارت‌های حرکتی
- ایجاد اختلال لرزش دست
- غیرطبیعی بودن حس چشایی
- ازدست‌رفتن هوشیاری
- ناهماهنگی اعضای بدن
- ضعیف‌شدن یک سمت بدن
- حساسیت به نور
- گزگز و فلج صورت
در صورت مواجهه با این علائم بهتر است به نزدیک‌ترین مرکز درمانی نزدیک به محل زندگی خود مراجعه کنید.
تشخیص خونریزی مغزی
پزشک متخصص مغز و اعصاب برای تشخیص خونریزی مغزی ابتدا معاینات فیزیکی اولیه را روی بیمار انجام میدهد و بعد از پرسیدن سوابق پزشکی علائم او را به ثبت می‌رساند. سپس برای اطمینان از تشخیص خود و دانستن محل بروز خونریزی در داخل یا اطراف مغز آزمایش‌های تصویری‌برداری زیر را تجویز می‌کند:
- توموگرافی کامپیوتری یا سی‌تی اسکن (CT)
- تصویربرداری رزونانس کامپیوتری یا ام‌آرآی (MRI)
- آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی یا (MRA)
اگر بعد از تجویز این سه آزمایش تصویربرداری محل بروز خونریزی در مغز مشخص شود، پزشک آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش الکتروانسفالوگرام، آزمایش ادرار، آزمایش اشعه ایکس قفسه سینه، آزمایش CBC یا شمارش کامل خون، آزمایش پونلسیون کمری و آزمایش آنژیوگرافی برای تشخیص بیماری آنوریسم و ناهنجاری شریانی وریدی را نیز تجویز می‌کند تا علت اصلی خونریزی در مغز را تشخیص دهد. در مواقع نادر برای تایید خونریزی انجام آزمایشی به نام اسپینال تپ یا پارکینسون کمری لازم است.
درمان خونریزی در مغز چیست؟
درصورت ایجاد خونریزی مغزی باید هرچه زودتر مراحل درمان این بیماری آغاز شود، در غیراین‌صورت سلامتی و جان بیمار را به‌خطر می‌اندازد. درمان خونریزی باتوجه‌به شدت آسیبی که به مغز وارد شده متفاوت است. اولین اقدامی که در زمان خونریزی باید انجام دارد این است که فشار خون و تنفس بیمار را ثابت نگه دارید تا علائم خونریزی کاهش پیدا کند. برای تامین اکسیژن موردنیاز سلول‌های مغزی از تنفس مصنوعی و دستگاه اکسیژن کمک بگیرید. با تزریق سرم نیز می‌توان مایعات از دست رفته بدن را جبران کرد.
پزشک سطح اکسیژن، سطح هوشیاری و ضربان قلب بیمار را به‌صورت مداوم چک می‌کند. با رسیدن وضعیت بیمار به یک حالت ثابت جراح مغز با استفاده از روش‌های تشخیصی و بررسی عکس‌های مغز داروهای موردنیاز برای درمان شامل داروهای ضد صرع، داروهای ضداضطراب و غیره تجویز می‌کند. اگر علت خونریزی در مغز انوریسم باشد، تنها راه درمان استفاده از روش جراحی است. در این روش جراح با برداشتن بخشی از جمجمه و با روش کرانیوتومی شریان مغز را قطع می‌کند.
عوارض خونریزی مغز
از مهمترین و شدیدترین عوارض خونریزی مغزی می‌توان به کما و فلج اعضا اشاره کرد. این دو عارضه زمانی رخ می‌دهند که به درمان و کنترل خونریزی در مغز هیچ توجهی نشود. سایر عوارض این بیماری نیز عبارت‌اند از:
- گسترش هماتوم در مغز
- ادم پری هماتومی و افزایش فشار جمجمه
- خونریزی داخل بطنی به‌همراه هیدروسفالی
- تشنج
- حوادث ترومبوک وریدی
- هایپرگلیسمی
- بالا رفتن فشار خون
- تب
- عفونت
آیا می توان از خونریزی در مغز جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از ایجاد خونریزی در مغز باید به چند نکته مهم توجه داشته باشید. این نکات عبارت‌اند از:
- داشتن رژیم غذایی سالم
- کنترل وزن و حفظ تناسب اندام
- ترک سیگار
- انجام فعالیت‌های بدنی منظم
- کنترل دیابت
- سبک زندگی سالم
- کنترل فشار خون به‌صورت منظم
- بررسی سطح کلسترول خون
- قطع مصرف نوشیدنی‌های الکلی
- رانندگی بادقت و ایمن
- کنترل عوارض داروها
خونریزی مغزی در کودکان
کودکان به دلیل پرتحرکی و جنب‌وجوشی که دارند، بیشتر از بزرگسالان در معرض آسیب‌های مغزی قرار می‌گیرند؛ البته بیماری‌هایی مانند ناهنجاری‌های شریانی وریدی، ناهنجاری غارهای مغزی، فیستول شریانی وریدی، آنوریسم و لخته‌شدن خون نیز در ایجاد خونریزی مغز نقش دارند. خونریزی مغزی در کودکان با علائمی مانند خواب‌آلودگی، تاری دید و استفراغ همراه است. دلیل بروز این علائم تجمع مایع روی مغز در اثر واردشدن ضربه و فشار به جمجمه است. در صورت مشاهده هرگونه علائم مربوط به خونریزی درکودکان باید هر چه زودتر برای درمان آن‌ها اقدام کرد.
خونریزی مغزی در جنین
برای درمان خونریزی در مغز جنین روش‌های مختلفی وجود دارد. اگر خونریزی شدید نباشد، مادر باردار در بیمارستان بستری شده و تحت مراقبت‌های ویژه پزشکی قرار می‌گیرد. برای جلوگیری از تشدید خونریزی در مغز جنین به مادر داروهای کنترل فشار خون داده می‌شود. اگر خونریزی شدید باشد، احتمالا جنین را زودتر از رحم مادر خارج می‌کنند. در موارد خیلی جدی نیز لازم است که مغز جنین تحت عمل جراحی قرار بگیرد؛ البته به این نکته نیز توجه داشته باشید که ایجاد خونریزی در مغز جنین یکی از مشکلات بسیار نادر است و درصد زیادی از بارداری‌ها بدون ایجاد این مشکل به پایان می‌رسند.در برخی از موارد جنین نیز ممکن است دچار خونریزی مغزی شود. از مهمترین علل خونریزی مغزی در جنین می‌توان موارد زیر را نام برد:
- تروما
- انعقاد
- عفونت
- مصرف دارو توسط مادر
- بیماری تب‌‌دار
- کلستاز بارداری
- ترومبوسیتوپنی
- فاکتور x مادرزادی
- کمبود فاکتور V
- ناهنجاری‌های عروقی
- دوقلوهای تک‌کوریونی
آیا خونریزی مغزی باعث مرگ می شود؟
یکی از پرتکرارترین سوالاتی که درباره خونریزی مغزی می‌شود، این است که آیا ابتلا به این بیماری خطر مرگ را به همراه دارد یا خیر؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که اگر خونریزی خفیف باشد و بلافاصله به پزشک مراجعه شود تا درمان‌های لازم انجام شود، با کنترل روند بیماری می‌توان احتمال مرگ را کاهش داد؛ اما اگر شدت خونریزی زیاد باشد و بافت مغزی آسیب دائمی ببیند و همچنین از مدت خونریزی تا مراجعه به پزشک و دریافت درمان‌های مناسب زمان زیادی بگذرد، منجر به مرگ بیمار خواهد شد. برخی از بیماران نیز درصورت زنده‌ماندن با فلج دست‌وپا و مشکلات حرکتی مواجه می‌شوند.
عمل جراحی خونریزی مغزی و عوارض آن
درصورتی که خونریزی شدید در مغز اتفاق بیفتد، پزشک برای درمان از جراحی استفاده می‌کند. جراحی مغزی با دو روش شامل ایجاد سوراخ در جمجمه و تخلیه خون و روش کرانیکتومی یا برداشتن قسمتی از جمجمه انجام می‌شود تا فشار ناشی از خونریزی کاهش پیدا کند. جراحی خونریزی در مغز حدودا 12 ساعت به‌طول می‌انجامد و بیمار به‌طور کامل بیهوش است. عوارض بعد از عمل جراحی خونریزی مغزی احتمالا سرگیجه، عدم تعادل و هماهنگی، گیجی، ضعف شدید، اختلال در گفتار، تغییرات شخصیتی و تشنج باشد.
فرق خونریزی مغزی با سکته مغزی
مهمترین فرق سکته مغزی با خونریزی مغزی این است که خونریزی مغزی در بسیاری از مواقع به‌دلیل واردشدن ضربات ناشی از تصادف به مغز ایجاد می‌شود؛ اما علت سکته مغزی ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون و مشکلات جسمی است. در خونریری شریان‌های مغزی سوراخ یا پاره می‌شوند؛ اما سکته به‌دلیل مسدودشدن و کاهش جریان خون در رگ‌ها اتفاق می‌افتد. در سکته مغزی فرد با حملات ایسمیک گذرا مواجه می‌شود و مشکل خودبه‌خود از بین می‌رود؛ اما خونریزی مغزی بدون مراجعه فوری به پزشک درمان نمی‌شود.
سخن پایانی
در این مقاله راجع‌به خونریزی مغزی به‌عنوان یکی از مشکلات حاد مغزی که به‌دلیل سوراخ‌شدن یا پارگی شریان‌های مغزی صحبت کردیم و توضیح دادیم که انواع این بیماری شامل خونریزی اپی دورال، خونریزی ساب دورال، خونریزی ساب آراکنوئید و خونریزی داخل مغزی به دلایل مختلفی مانند ضربه مغزی، فشار خون بالا، انوریسم مغزی، ناهنجاری شریانی، آنژیوپاتی آملوئید و تومور مغزی ایجاد می‌شود. در ادامه نیز درباره روش‌های درمان، عوارض، روش‌های پیشگیری از این بیماری، عمل جراحی خونریزی مغزی و فرق آن با سکته مغزی توضیح دادیم. در صورت واردشدن ضربه به سر هر چه سریع‌تر باید برای درمان به پزشک مراجعه کنید.
خونریزی اپی دورال، خونریزی ساب دورال، خونریزی ساب آراکنوئید و خونریزی داخل مغزی
مهمترین علل خونریزی مغزی ضربه مغزی، فشار خون بالا، انوریسم مغزی، ناهنجاری شریانی، آنژیوپاتی آملوئید. تومور مغزی است.
تجویز دارو و عمل جراحی اغلب رایج‌ترین روش‌های درمان خونریزی در مغز هستند.
کاهش وزن، رژیم غذایی سالم، اصلاح سبک زندگی، کنترل فشار خون، رانندگی ایمن، ورزش، قطع نوشیدن الکل و غیره.
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید