اگر تعادلی بین بافت مغز، مایع مغزی نخاعی و حجم خون مغز وجود نداشته باشد، گفته می‌شود که فرد دچار فشار مغز شده است. این مشکل می‌تواند ناشی از انواع بیماری های مغز و اعصاب باشد و زندگی افراد را تهدید کند. در ادامه این مطلب، پاسخ مفصل‌تری به سؤال «فشار مغز چیست» می‌دهیم و به علائم، دلایل، نحوه تشخیص و روش‌های درمان آن نیز می‌پردازیم.
فشار مغز چیست
اگر فشار درون کاسه مغز افزایش یابد، گفته می‌شود که فرد دچار فشار مغز یا ICP شده است. این امر ممکن است ناگهانی (حاد) باشد یا به‌تدریج با گذشت زمان (مزمن) رخ دهد.
فشار مغز نرمال معمولا بین 5 تا 15 میلی‌متر جیوه است. اگر بیش از 20 میلی‌متر جیوه شود، می‌تواند روی ساختارهای مغز تأثیر بگذارد. در بیشتر موارد، بدن با کاهش جریان خون یا بیرون‌راندن مایع مغزی نخاعی، می‌تواند این مشکل را برطرف کند؛ ولی، اگر نتواند این کار را انجام دهد، فشار داخل کاسه مغز به‌سرعت افزایش خواهد یافت.
آشنایی با ساختار مغز
کاسه مغز دارای 3 بخش است:
- مغز
- مایع مغزی نخاعی
- خون
زمانی که این بخش‌ها در تعادل هستند، فشار داخل سر نرمال است. اگر یکی از این بخش‌ها به فضای بیشتری نیاز داشته باشد، فشار درون کاسه مغز افزایش می‌یابد و می‌تواند فرد را دچار مشکلات خطرناکی کند.
علت فشار بالای مغز چیست
موارد زیر می‌توانند علت فشار بالای مغز باشند:
افزایش فشار مغز به علت خونریزی مغزی
اگر رگ‌های مغز مسدود شوند، می‌توانند منجر به خونریزی مغزی شوند. خونریزی مغزی می‌تواند در هر بخشی از مغز مانند بخش بین پوشش و سطح مغز یا بطن‌های آن رخ دهد. اگر خون به توده‌ای تبدیل شود، می‌تواند باعث افزایش فشار به مغز شود.
مصرف دارو
داروهایی مانند سیکلوسپورین، ایزوترتینوئین، مینوسایکلین، نالیدیکسیک اسید، نیتروفورانتوئین، فنی توئین، تاموکسیفن و تتراسایکلین می‌توانند علت این مشکل باشند. علاوه بر این داروها، مصرف خودسرانه و بیش از حد ویتامین آ نیز می‌تواند منجر به این مشکل شود. در برخی موارد، داروهای ضدبارداری نیز می‌توانند فشار درون جمجمه را افزایش دهند.
بارداری
همه افراد باردار دچار این مشکل نمی‌شوند. فقط افراد باردار مبتلا به فشارخون بالا یا پره‌اکلامسی در معرض ابتلا به این مشکل قرار دارند.
مننژیت
مننژیت به عفونت و التهاب مننژ که محافظ مغز و نخاع است، گفته می‌شود. عفونت‌های ویروسی متداول‌ترین دلیل این بیماری به شمار می‌روند. این بیماری نیز می‌تواند منجر به این مشکل شود.
تومور مغزی
اگر سلولی در مغز یا بخش‌های نزدیک به آن رشد کند و باعث ایجاد توده‌ای شود، گفته می‌شود که فرد دچار تومور مغزی شده است. ازآنجایی‌که این تومورها فضایی را در مغز اشغال می‌کنند، می‌توانند باعث افزایش حجم بافت مغز و به‌تبع آن، افزایش فشار آن شوند.
سکته مغزی
سکته مغزی که یکی از مشکلات خطرناک و کشنده به شمار می‌رود، می‌تواند علت این مشکل باشد. اگر خون به مغز نرسد و سلول‌های مغزی نتوانند اکسیژن لازم خود را دریافت کنند، گفته می‌شود که فرد دچار سکته مغزی شده است. با مراجعه سریع به اورژانس و درمان زودهنگام آن می‌توان از مرگ بیمار جلوگیری کرد.
پارگی آنوریسم
اگر دیواره یکی از رگ‌های مغزی ضعیف شود، جریان خون مغز به آن فشار می‌آورد و بخشی شبیه به بادکنک را ایجاد می‌کند. این بخش پرخون با نام آنوریسم مغزی شناخته می‌شود. اگر آنوریسم مغزی بترکد، خون از طریق بخش پاره‌شده به بیرون از رگ ریخته می‌شود؛ در نتیجه، حجم خون در مغز افزایش می‌یابد و می‌تواند منجر به افزایش فشار درون کاسه مغز شود.
تشنج و صرع
صرع و تشنج نیز می‌توانند علت این مشکل باشند. صرع ناشی از فعالیت الکتریکی غیرطبیعی مغز است و باعث ایجاد تشنج می‌شود. فعالیت الکتریکی مغز ممکن است به دلایل مختلفی مانند مشکلات ژنتیکی یا آسیب‌های مغزی غیرطبیعی شود.
فشار مغز و اضطراب
فقط بیماری‌های مغز و اعصاب یا داروهای ذکرشده منجر به این مشکل نمی‌شوند. استرس و اضطراب که می‌توانند تأثیرات قابل توجهی روی کیفیت زندگی بگذارند، نیز می‌توانند علت این مشکل باشند.
آنسفالیت مغزی
آنسفالیت مغزی به التهاب بافت مغز به علت عفونت یا پاسخ سیستم ایمنی بدن به برخی از بیماری‌ها یا مشکلات گفته می‌شود. تورم ناشی از این بیماری می‌تواند علائم مختلفی مانند سردرد، گرفتگی گردن، حساسیت به نور، گیجی یا تشنج را ایجاد کند و باعث افزایش حجم بافت مغز و به‌تبع آن، افزایش فشار درون آن شود.
خونریزی ناحیه ساب آراکنوئید
خونریزی ساب آراکنوئید با نام خونریزی زیر عنکبوتیه نیز شناخته می‌شود؛ زیرا، بخش ساب آراکنوئید بین عنکبوتیه و نرم‌شامه قرار دارد. اگر دیواره رگ خونی در این بخش پاره شود، فرد ممکن است دچار این نوع خونریزی شود. گفتیم که افزایش حجم خون در مغز می‌تواند فشار آن را افزایش دهد.
مهم ترین علائم فشار مغزی چیست؟
علائم فشار مغز عبارت‌اند از:
- سردردی که در صبح‌ها یا زمانی که دراز می‌کشید، بدتر است
- حالت تهوع و استفراغ
- تغییر وضعیت ذهنی که می‌تواند منجر به تغییر در هوشیاری حرکت یا رفتار شود؛ برای مثال، خواب‌آلودگی و کما ناشی از تغییر وضعیت ذهنی هستند
- تغییرات بینایی مانند تاری دید، دوبینی و حساسیت به نور
- مشکل در حرکت‌دادن چشم
- ضعف عضلات
- بی‌حسی
- تشنج
- فشارخون بالا، ضربان قلب کند و تنفس نامنظم که هم‌زمان با یکدیگر رخ می‌دهند
به خاطر داشته باشید که این مشکل می‌تواند منجر به مرگ شود؛ بنابراین، اگر برخی از این علائم را مشاهده می‌کنید، بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید تا از بروز عوارض خطرناک آن جلوگیری کنید.
فشار مغز در کودکان و نوزادان
حتی کودکان و نوجوانان نیز ممکن است دچار این مشکل خطرناک شوند. علائم این مشکل در کودکان و نوجوانان عبارت‌اند از:
- افزایش اندازه سر یا ایجاد برآمدگی در بالای سر در کودکان زیر 18 ماه
- تغییر در رفتار مانند تحریک‌پذیری شدید و بداخلاقی
- افزایش خواب‌آلودگی یا مشکل در بیدارکردن کودک
- گریه بلند
- حالت تهوع و استفراغ به‌ویژه در صبح‌ها
- سردرد یا سفتی گردن هنگام بیدارشدن
- تشنج
- ضعف در یک سمت از بدن
- مشکل در راه‌رفتن
- تغییرات چشم مانند چشم‌های ضربدری، افتادگی پلک، دوبینی، تاری دید، مشکل در استفاده از چشم‌ها، برابرنبودن اندازه مردمک‌های چشم‌ها یا نگاه‌کردن به سمت پایین به‌صورت مداوم
- ازدست‌دادن هوشیاری
اگر حتی یکی از علائم ذکرشده را در کودک خود مشاهده می‌کنید یا سؤالی در این باره دارید، حتما به پزشک معتبری مانند پزشکان مرکز تهران آرتی‌ام‌اس مراجعه کنید.
چه غذاهایی فشار مغز را بالا می برد؟
پزشکان معمولا به افراد مبتلا به فشار مغز توصیه می‌کنند که مصرف نمک و چربی را کاهش دهند؛ زیرا، فشار مغز اغلب با اضافه وزن مرتبط است. مصرف نمک بیش از اندازه می‌تواند باعث افزایش احتباس آب شود و مصرف چربی بیش از اندازه نیز باعث می‌شود کالری دریافتی بدن بیش از کالری مورد نیاز آن باشد؛ در نتیجه، می‌توانند کاهش وزن را دشوارتر کنند. کاهش وزن می‌تواند به کاهش فشار درون مغز کمک کند.
همچنین پزشکان معمولا به افراد مبتلا توصیه می‌کنند از مصرف غذاهایی که حاوی ویتامین آ یا تیرامین هستند، خودداری کنند؛ بنابراین، اگر دچار این مشکل هستید، مصرف برخی از سبزی‌ها مانند سبزی‌های برگ‌دار، هویج، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی شیرین، غذاهای کنسروشده و دودی مانند پپرونی، ترشی‌ها، پنیر رسیده، سالامی، آبجو، شراب، آجیل و زیتون را محدود کنید.
جلوگیری از افزایش فشار مغز
افزایش فشار مغز همیشه قابل‌جلوگیری نیست؛ ولی، با کاهش خطر ابتلا به برخی از بیماری‌های زمینه‌ای می‌توانید از آن جلوگیری کنید. در ادامه، به برخی از مشکلات و بیماری‌های زمینه‌ای ایجادکننده این مشکل و نحوه جلوگیری از آن‌ها می‌پردازیم.
- سکته مغزی: سکته مغزی ممکن است منجر به این مشکل شود و افراد با مدیریت فشارخون بالا، ترک سیگار، مدیریت سطح قند خون، مدیریت سطح کلسترول و ورزش منظم می‌توانند خطر آن را کاهش دهند
- فشارخون بالا: فشارخون بالا نیز می‌تواند باعث این مشکل شود و افراد با رسیدن به وزن سالم، اجتناب از مصرف داروهای افزایش‌دهنده فشارخون، داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل، کاهش مصرف نمک و ورزش منظم می‌توانند فشارخون نرمالی داشته باشند
- آسیب سر: آسیب سر نیز می‌تواند باعث ICP شود و افراد با اجتناب از ورزش‌ها و فعالیت‌های خطرناک، استفاده از کلاه ایمنی در هنگام استفاده از موتور و دوچرخه و بستن کمربند ایمنی در خودرو می‌توانند خطر آن را کاهش دهند
عوارض فشار بالای مغز
زمانی که فشار مغز افزایش می‌یابد، مغز ممکن است به بخشی که فشار پایین‌تری دارد، هل داده شود؛ برای مثال، اگر خونریزی در سمت نیمکره چپ مغز باعث افزایش فشار شود، می‌تواند نیمکره چپ را به زیر داس مغزی که در بین نیمکره چپ و راست قرار دارد، هل دهد؛ در نتیجه، می‌تواند به بافت مغز آسیب برساند، رگ‌های خونی را مسدود کند و باعث سکته مغزی شود.
بهتر است به مثال دیگری نیز اشاره کنیم. غشای تکتوریال مخچه را از بخش‌های دیگر مغز جدا می‌کند. اگر فشار در بالای این غشا افزایش یابد، بافت مغز ممکن است به پایین هل داده شود و به ساقه مغز آسیب برساند. در این مثال، افزایش فشار می‌تواند منجر به فلج، کما و حتی مرگ شود.
روش های تشخیص فشار مغزی
اگر به مطب پزشک برای تشخیص این مشکل مراجعه کنید، او ابتدا علائم شما را بررسی خواهد کرد و سپس سؤالاتی درباره سوابق پزشکی شما خواهد پرسید. در مرحله بعدی، اقدام به معاینه فیزیکی و معاینه عصبی خواهد کرد. سپس ممکن است آزمایش‌های زیر را برای تأیید و تشخیص بیماری‌های زمینه‌ای تجویز کند:
- سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی مغز: پزشک با کمک این آزمایش‌های تصویربرداری، می‌تواند مشکلاتی مانند تورم مغز، بزرگ‌شدن بطن‌ها و فتق مغز را شناسایی کند و علت زمینه‌ای ICP را تشخیص دهد
- معاینه فوندوسکوپی: معاینه فوندوسکوپی نوعی معاینه چشم محسوب می‌شود. این معاینه می‌تواند به تشخیص تورم دیسک‌های بینایی که یکی از نشانه‌های افزایش فشار مغز است، کمک کند
- پونکسیون کمری (تب ستون فقرات): این آزمایش با اندازه‌گیری فشار مایع مغزی نخاعی می‌تواند به تشخیص برخی از دلایل این مشکل کمک کند
در برخی اوقات، پزشک برای اندازه‌گیری فشار مایع مغزی نخاعی ممکن است سوراخ کوچکی را با دریل در جمجمه ایجاد کند و دستگاه یا لوله‌ای به نام کاتر را در آن قرار دهد.
درمان قطعی فشار مغز با جراحی
اگر داروها نتوانند به درمان ICP کمک کنند، پزشک ممکن است عمل جراحی را تجویز کند. محققان بر این باور هستند که جراحی می‌تواند درمان قطعی فشار مغز باشد و آن را به‌صورت قابل توجهی بهبود دهد. جراحان ممکن است یکی از روش‌های جراحی زیر را با توجه به وضعیت و بیماری‌های زمینه‌ای بیمار تجویز کنند:
- جراحی تومور مغزی: اگر فشار درون سر ناشی از تومور مغزی باشد، پزشک ممکن است این جراحی را به بیمار پیشنهاد دهد. در این جراحی، تومور یا بخشی از آن برداشته می‌شود تا فشار کاهش یابد. علاوه بر جراحی، پزشک ممکن است روش‌های دیگری مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی را برای ازبین‌بردن تومور مغزی تجویز کند
- شانت‌گذاری: اگر هیدروسفالی یا افزایش حجم مایع مغزی و نخاعی علت این مشکل باشند، پزشک این روش جراحی را تجویز خواهد کرد. در این روش جراحی، جراح لوله‌ای را به درون مغز وارد می‌کند تا مایعات اضافی را تخلیه کند و به‌تبع آن، فشار را کاهش دهد
- جراحی آنوریسم مغزی: اگر آنوریسم مغزی علت این مشکل باشد، پزشک این جراحی را تجویز خواهد کرد. در این جراحی، جراح آنوریسم مغزی را از مغز خارج می‌کند تا خونریزی را متوقف سازد و به‌تبع آن، فشار را کاهش دهد
- استنت‌گذاری سینوسی: پزشک ممکن است این روش جراحی را برای افراد مبتلا به تنگی سینوسی وریدی تجویز کند. در این جراحی، جراح لوله توری کوچکی به نام استنت را در کشاله ران قرار می‌دهد تا گرفتگی رگ و به‌تبع آن، فشار را کاهش دهد
- جراحی سوراخ‌کردن عصب بینایی: پزشک ممکن است این جراحی را به افرادی که دچار فشار داخل جمجمه هستند و به این دلیل علائمی مانند سردرد و مشکلات بینایی تجربه می‌کنند، تجویز کند. در این جراحی، جراح عصب بینایی را سوراخ می‌کند تا فشار روی این عصب را کاهش دهد و به بهبود قدرت بینایی کمک کند
- کرانیکتومی دکمپرسیو: اگر روش‌های دیگر نتوانند به‌اندازه کافی به کاهش فشار کمک کنند، پزشک این روش را به‌عنوان آخرین راه‌حل تجویز خواهد کرد. در این جراحی، جراح بخشی از جمجمه را برمی‌دارد تا به مغز اجازه دهد بدون فشرده‌شدن متورم شود
درمان فشار مغز با دارو
داروها می‌توانند به کاهش سردرد، سرگیجه و تورم مغز ناشی از این مشکل کمک کنند. پزشک با توجه به وضعیت و بیماری‌های زمینه‌ای بیمار ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:
- داروهای ضدتشنج برای جلوگیری از تشنج؛ زیرا، تشنج می‌تواند باعث بدترشدن فشار شود
- داروهای کاهش‌دهنده فشارخون
- داروهای ضدمیگرن و ضدسردرد
- داروهای دیورتیک برای کاهش مایعات بافت‌ها و کاهش فشار
- داروهای درمان آب‌سیاه برای کاهش تولید مایع مغزی نخاعی و به‌تبع آن، کاهش فشار
- داروهای آنتی‌بیوتیک اگر عفونت باعث این مشکل می‌شود
- داروهای استروئیدی مانند دگزامتازون برای کاهش تورم مغز و به‌تبع آن، کاهش فشار مغز و سردرد
- داروهای آرام‌بخش اگر استرس و اضطراب علت مشکل است
علاوه بر این داروها، روش‌های درمانی دیگری مانند آرتی‌ام‌اس یا تحریک مغناطیسی مکرر مغز می‌توانند به کاهش فشار کمک کنند. بهتر است برای کسب اطلاعات بیشتری درباره روش‌های درمان این مشکل با پزشک معتبری مانند پزشکان مرکز تهران آرتی‌ام‌اس ملاقات کنید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
به خاطر داشته باشید که اگر دچار افزایش فشار مغز شوید، ممکن است به مغز شما آسیب برسد و با مشکلات خطرناکی روبه‌رو شوید؛ بنابراین، اگر برخی از علائم این مشکل به‌ویژه سردرد، استفراغ و تغییرات بینایی را دارید و تصور می‌کنید که دچار این مشکل شده‌اید، هر چه زودتر به پزشک معتبری مانند پزشکان مرکز تهران آرتی‌ام‌اس مراجعه کنید تا خطر بروز عوارض خطرناک آن مانند سکته مغزی و مرگ را کاهش دهید.
سخن پایانی
فشار مغز می‌تواند ناشی از دلایل بسیاری مانند سکته مغزی، خونریزی مغزی، تشنج، پارگی آنوریسم و اضطراب باشد و علائمی مانند سردرد، حالت تهوع و تغییرات بینایی را ایجاد کند. داروها و روش‌های جراحی بسیاری برای درمان این مشکل وجود دارند و پزشکان ممکن است ترکیبی از آن‌ها را با توجه به وضعیت و بیماری‌های زمینه‌ای بیمار تجویز کنند.
اگر علائم ذکرشده در این مطلب را دارید، ما به شما پیشنهاد می‌کنیم که بلافاصله به پزشک معتبری مانند پزشکان مرکز تهران آرتی‌ام‌اس مراجعه کنید؛ زیرا، ممکن است با عوارض خطرناکی مانند سکته مغزی، کما و مرگ روبه‌رو شوید. اگر هر چه زودتر برای تشخیص و درمان آن اقدام کنید، نتایج بهتری را مشاهده خواهید کرد. همین امروز می‌توانید نوبتی را برای ملاقات با پزشکان تهران آرتی‌ام‌اس دریافت کنید و اولین قدم را برای تشخیص و درمان این مشکل بسیار خطرناک بردارید.
پست قبلی
پست بعدی
سردردی که در صبح‌ها یا در هنگام درازکشیدن بدتر می‌شود، اغلب اولین و متداول‌ترین علامت این مشکل به شمار می‌رود.
فشار مغز ناگهانی (حاد) اغلب می‌تواند زندگی افراد را تهدید کند و به درمان فوری نیاز دارد. اگر این مشکل روی ساختارها و رگ‌های خونی حیاتی مغز تأثیر بگذارد، می‌تواند منجر به آسیب مغز و حتی مرگ شود. با درمان سریع ممکن است بتوانید از این عوارض جلوگیری کنید.
نوع مزمن مانند فشارخون درون جمجمه ایدیوپاتیک در مقایسه با نوع حاد خطر کمتری دارد؛ ولی، اگر درمان نشود، می‌تواند منجر به نابینایی شود. هر چه زودتر برای درمان نوع مزمن اقدام کنید تا از نابینایی جلوگیری کنید.
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید