اسکیزوفرنی چیست و چه علائمی دارد

اسکیزوفرنی که به آن اختلال شیزوفرنی هم گفته می‌شود، یکی از پیچیده‌ترین و شناخته‌شده‌ترین اختلالات روانی است که به واسطه علائم گوناگون و متغیری که دارد، درک و شناسایی آن برای بسیاری دشوار است. این اختلال نه‌تنها روی روان بلکه بر نحوه ارتباط فرد با واقعیت، تعاملات اجتماعی، و عملکردهای روزمره تأثیر عمیقی می‌گذارد.

افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است تجارب متفاوتی مانند توهمات شنیداری یا دیداری، هذیان‌های پیچیده، و تفکر غیرمنطقی داشته باشند که زندگی شخصی و اجتماعی آن‌ها را به‌شدت مختل می‌کند. با این حال، باید توجه داشت که اسکیزوفرنی یک بیماری روانی مزمن است و نه یک ضعف شخصیتی یا انتخاب فردی. مطالعات علمی و درمان‌های نوین روان‌پزشکی در تلاش هستند تا زوایای پیچیده این بیماری را بهتر درک کرده و راهکارهای مؤثرتری برای مدیریت و درمان آن ارائه دهند.

با توجه به اینکه اسکیزوفرنی یک بیماری با علائم چندوجهی است، درک علائم اولیه و نشانه‌های آن گامی مهم در تشخیص زودهنگام و بهبود کیفیت زندگی مبتلایان است. در این مقاله ضمن آنکه دقیق‌تر بررسی می‌کنیم اسکیزوفرنی چیست به بررسی علائم اصلی آن هم پرداخته و به شما کمک می‌کنیم تا به درک عمیق‌تری از این بیماری روانی پیچیده دست یابید.

اسکیزوفرنی چیست

در پاسخ به این سوال که اسکیزوفرنی چیست باید بگوییم که یک اختلال روانی پیچیده و مزمن است که معمولاً بر نحوه تفکر، احساس و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد. این بیماری را نوعی روان‌پریشی می‌شناسند که می‌تواند باعث از دست دادن ارتباط با واقعیت شود. افراد مبتلا به این اختلال روانی ممکن است تجربه‌هایی مانند شنیدن صداهایی که وجود خارجی ندارند، باورهای غلط (هذیان‌ها)، و رفتارهای غیرعادی داشته باشند. این اختلال معمولاً در سنین جوانی بروز می‌کند و در اغلب موارد به‌طور قابل‌توجهی زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

علیرغم پیچیدگی این بیماری، پیشرفت‌های زیادی در زمینه‌ تشخیص و درمان این عارضه صورت گرفته است. با درک بهتر این بیماری، می‌توانیم به مبتلایان کمک کنیم تا زندگی بهتری داشته باشند و از انگ‌های اجتماعی مرتبط با آن کاسته شود.

علائم اسکیزوفرنی

اختلال شیزوفرنی با مجموعه‌ای از علائم ظاهر می‌شود که می‌توان این علائم را به طور کلی به سه دسته علائم مثبت، علائم منفی، و علائم شناختی تقسیم‌بندی کرد.

1. علائم مثبت: شامل توهمات (مانند شنیدن صداهایی که دیگران نمی‌شنوند)، هذیان‌ها (باورهای غلط و غیرواقعی)، و تفکر و گفتار آشفته است. این علائم معمولاً نشانه‌ای از روان‌پریشی بوده و بیشتر به چشم می‌آیند.
2. علائم منفی: نشانگر کاهش توانایی‌ها و عواطف عادی فرد است. این علائم ممکن است شامل کاهش انگیزه، بی‌تفاوتی عاطفی، و مشکلات در برقراری روابط اجتماعی باشد.
3. علائم شناختی: به مشکلات در تمرکز، حافظه، و توانایی‌های حل مسئله مربوط می‌شود. این علائم می‌توانند تأثیر زیادی بر عملکرد روزمره افراد داشته باشند و معمولاً کمتر قابل مشاهده هستند.

علت بیماری اسکیزوفرنی چیست

برخی از همراهان بیماران مبتلا به این عارضه، می‌پرسند که علت ابتلا به اسکیزوفرنی چیست ؟ در پاسخ باید بگوییم که هنوز علت ابتلا به طور کامل مشخص نشده است؛ اما تحقیقات علمی و پزشکی نشان داده‌اند که این بیماری به ترکیبی از عوامل ژنتیکی، زیست‌شناختی، محیطی و روانی مرتبط است. در ادامه، این عوامل به‌طور مفصل توضیح داده‌ایم.

عوامل زیست‌ شناختی ابتلا به اسکیزوفرنی

مغز انسان در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولاً دچار تغییرات ساختاری و شیمیایی است. به‌طور خاص، تغییراتی در نحوه عملکرد مواد شیمیایی مغز (نوروترانسمیترها) نقش مهمی در بروز آن دارند. یکی از اصلی‌ترین مواد شیمیایی که در این زمینه مورد توجه قرار گرفته، دپامین است. تحقیقات نشان می‌دهند که در افراد مبتلا به اختلال شیزوفرنی ممکن است میزان دپامین در مناطق خاصی از مغز بیش از حد افزایش یابد که این تغییرات می‌تواند باعث ظاهرشدن علائمی مانند توهمات و هذیان‌ها شود. علاوه بر دپامین، دیگر مواد شیمیایی مانند گلوتامات و سروتونین نیز در این زمینه مؤثر هستند.

تغییرات ساختاری مغز مانند کاهش حجم ماده خاکستری (Gray matter) و تغییرات در ساختارهای مغزی مانند هیپوکامپوس (که در حافظه و یادگیری نقش دارد) نیز به‌طور شایع در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی مشاهده شده‌اند. این تغییرات ممکن است به اختلال در پردازش اطلاعات و تفکر منطقی منجر شوند.

عوامل ژنتیکی ابتلا به اسکیزوفرنی

مطالعات نشان داده‌اند که اسکیزوفرنی به‌شدت با زمینه‌های ژنتیکی مرتبط است. افرادی که در خانواده‌شان فردی مبتلا به این بیماری دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند. خطر ابتلا به این اختلال روانی در دوقلوهای همسان (که از همان تخمک و اسپرم به وجود آمده‌اند) بیشتر از دوقلوهای غیرهمسان است. به عبارت دیگر، اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر فرد مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرد به این بیماری افزایش می‌یابد. تحقیقات ژنتیکی به شناسایی چندین ژن مرتبط با اسکیزوفرنی پرداخته است، اما همچنان بسیاری از این ژن‌ها به‌طور کامل شناسایی نشده‌اند.

عوامل محیطی ابتلا به اسکیزوفرنی

عوامل محیطی و تجربیات زندگی نقش مهمی در بروز اسکیزوفرنی دارند، به‌ویژه در افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به این بیماری هستند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:

• استرس‌های روانی شدید: استرس‌های ناشی از وقایع بحرانی مانند مرگ نزدیکان، مشکلات خانوادگی یا تجربه‌های استرس‌زا در دوران نوجوانی یا بزرگسالی می‌تواند به شروع بیماری کمک کند. این نوع استرس‌ها احتمالا به تغییرات شیمیایی مغز منجر می‌شوند که زمینه‌ساز بروز علائم اسکیزوفرنی هستند.
• مصرف مواد مخدر: مصرف برخی مواد مخدر، به‌ویژه حشیش، کوکائین، الکل و محرک‌ها (مانند آمفتامین‌ها) هم خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را افزایش می‌دهد. این مواد عملکرد شیمیایی مغز را مختل کرده و در برخی افراد، علائم اسکیزوفرنی را بروز می‌دهند. همچنین، مصرف LSD  (داروهای توهم‌زا) ممکن است به شروع علائم اسکیزوفرنی کمک کند.
• تجربیات دوران کودکی:برخی مطالعات نشان داده‌اند که کودکانی که در محیط‌های خانوادگی پرتنش یا ناسالم بزرگ می‌شوند، احتمال بیشتری برای ابتلا به اسکیزوفرنی دارند. همچنین، اختلالات در دوران کودکی مانند عفونت‌های مغزی یا آسیب‌های سر نیز می‌توانند نقش موثری در بروز این بیماری ایفا کنند.

عوامل زیست ‌محیطی و اجتماعی ابتلا به اسکیزوفرنی

محیط اجتماعی نیز می‌تواند در ابتلای افراد یا شدت اسکیزوفرنی تأثیر بگذارد. افرادی که در جوامع با سطح بالای استرس یا در معرض تبعیض و انگ‌های اجتماعی قرار دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند. این عوامل اجتماعی فشارهای روانی زیادی بر فرد وارد کرده و باعث تشدید شدن علائم یا شروع بیماری می‌شود.

عوامل روانی و رفتاری

گرچه اسکیزوفرنی یک اختلال عمدتاً زیست‌شناختی است؛ اما برخی عوامل روان‌شناختی و رفتاری نیز در بروز آن مؤثرند. در برخی افراد، الگوهای تفکر منفی و ناکارآمد، احساس‌های بی‌اطمینانی و سوء‌تفاهم‌های اجتماعی ممکن است زمینه‌ساز یا تشدیدکننده علائم این اختلال شوند.

در مجموع، این بیماری به عنوان یک اختلال روانی پیچیده به احتمال زیاد نتیجه تعاملات پیچیده‌ای از عوامل ژنتیکی، زیست‌شناختی و محیطی است. این که چرا برخی افراد به آن مبتلا می‌شوند در حالی که دیگران نه، هنوز موضوعی است که تحقیقات بیشتری نیاز دارد. با این حال، درک دقیق‌تر این عوامل قطعا به پیشگیری و درمان بهتر این بیماری کمک می‌کند.

عمر بیماران اسکیزوفرنی چقدر است؟

افراد مبتلا به اسکیزوفرنی به طور کلی در مقایسه با جمعیتی که به آن مبتلا نمی‌شوند، عمر کمتری دارند. این کاهش در طول عمر  احتمالا به دلایل مختلفی از جمله مشکلات پزشکی مرتبط با بیماری، تأثیرات درمان، و مشکلات اجتماعی مرتبط است. به طور متوسط، تحقیقات نشان می‌دهند که افراد مبتلا ممکن است حدود 10 تا 20 سال کوتاه‌تر از افراد بدون این اختلال زندگی کنند. عوامل مختلفی در این کاهش طول عمر دخیل هستند که در ادامه به آن‌ها پرداخته‌ایم.

مشکلات پزشکی همراه با اسکیزوفرنی

بیماری‌های همراه با اسکیزوفرنی از مهم‌ترین عواملی هستند که بر طول عمر بیماران تأثیر می‌گذارند. این مشکلات ممکن است بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت، بیماری‌های ریوی و عفونت‌های مزمن هستند. بیماران مبتلا به این اختلال، به دلیل سبک زندگی خاص، تغذیه نامناسب، مصرف سیگار و الکل، و کم‌تحرکی بیشتر در معرض ابتلا به این مشکلات هستند. به‌ویژه، بیماری‌های قلبی و عروقی به دلیل عوامل زیست‌شناختی و رفتاری در بیماران اسکیزوفرنی شایع‌تر است.

خطر بالای خودکشی

یکی دیگر از دلایل کاهش طول عمر در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی، خطر بالای خودکشی است. افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، به دلیل احساسات منفی شدید، توهمات، هذیان‌ها و مشکلات در برقراری ارتباط با دیگران، بیشتر در معرض افکار خودکشی قرار دارند. تحقیقات نشان می‌دهند که احتمال خودکشی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی حدود 5 تا 10 درصد است که نسبت به عموم مردم بسیار بالاتر است. این خطر معمولاً در دوران‌های بحرانی بیماری و یا زمانی که فرد از درمان مناسب برخوردار نیست، بیشتر مشاهده می‌شود.

عوارض جانبی داروها

داروهای ضدروان‌پریشی که برای درمان تجویز می‌شوند، در کاهش علائم بیماری مؤثر هستند اما ممکن است عوارض جانبی داشته باشند که بر سلامت بیماران تأثیر بگذارد. برخی از داروهای ضدروان‌پریشی باعث افزایش وزن، دیابت نوع 2، و مشکلات قلبی می‌شوند که به‌مرور زمان کیفیت زندگی را کاهش داده و عمر بیمار را کوتاه‌تر می‌کنند. در حالی که داروها به کاهش علائم کمک می‌کنند، عوارض جانبی طولانی‌مدت آن‌ها نیز باید مدیریت شود.

سبک زندگی ناسالم

بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی اغلب به دلیل وضعیت روانی و اجتماعی خود به سبک زندگی ناسالم روی می‌آورند. سیگار کشیدن یکی از عواملی است که در بین افراد مبتلا به این اختلال بسیار شایع است. سیگار کشیدن نه‌تنها ریسک بیماری‌های قلبی و ریوی را افزایش می‌دهد، بلکه بر درمان‌های دارویی تأثیر منفی می‌گذارد. همچنین، بیماران معمولاً به تغذیه نامناسب و فعالیت بدنی کم دچار هستند، که این عوامل می‌توانند به طور غیرمستقیم به مشکلات بهداشتی و کاهش طول عمر منجر شوند.

پوشش درمانی ناکافی

بسیاری از کسانی که دچار اختلال شیزوفرنی شده‌اند، ممکن است به دلیل مشکلات اجتماعی، اقتصادی، یا فرهنگی، از دریافت درمان مناسب محروم شوند. این عدم دسترسی به خدمات درمانی و مراقبتی مناسب تأثیرات منفی بر سلامت فرد داشته و باعث تشدید علائم بیماری و مشکلات جسمانی مرتبط با آن می‌شود. افرادی که به درمان‌های دارویی و روان‌درمانی دسترسی ندارند، به طور معمول با مشکلات بیشتری در مدیریت بیماری خود روبه‌رو هستند.

عوامل اجتماعی و محیطی

عوامل اجتماعی و محیطی نیز می‌توانند به کاهش طول عمر بیماران مبتلا کمک کنند. بسیاری از آنها درگیر مشکلات اجتماعی مانند انزوای اجتماعی، بیکاری، و فقر هستند که تأثیر منفی بر وضعیت روانی و جسمی آن‌ها می‌گذارد. این مشکلات اجتماعی ممکن است باعث شوند که بیماران از مراقبت‌های بهداشتی، درمان‌های روان‌شناختی، و حمایت‌های اجتماعی مناسب بی‌بهره بمانند.

چالش‌های درمانی

با وجود پیشرفت‌های پزشکی در زمینه درمان اسکیزوفرنی، این بیماری همچنان به‌طور کامل قابل درمان نیست و نیاز به مدیریت طولانی‌مدت دارد. بیماران معمولاً باید داروهای ضدروان‌پریشی مصرف کنند و در بسیاری از موارد، درمان‌های روان‌شناختی و اجتماعی نیز بخشی از درمان هستند. عدم پایبندی به درمان، به دلیل مشکلات رفتاری یا کمبود حمایت، می‌تواند باعث تشدید علائم و اختلال در فرآیند درمان شود، که در نتیجه بر طول عمر بیمار تأثیر می‌گذارد.

اسکیزوفرنی در کودکان و نوجوانان

گرچه اسکیزوفرنی اغلب در بزرگسالی تشخیص داده می‌شود، با اینحال این بیماری در کودکان و نوجوانان نیز رخ می‌دهد. علائم در این گروه سنی اغلب به صورت مشکلات در مدرسه، انزوای اجتماعی، تغییرات ناگهانی در رفتار، و توهمات هستند. تشخیص اسکیزوفرنی در کودکان و نوجوانان چالش‌برانگیز است؛ زیرا برخی از این علائم ممکن است با تغییرات طبیعی دوران رشد اشتباه گرفته شود.

تشخیص زودهنگام و درمان مناسب به بهبود پیش‌آگهی و کاهش تأثیرات منفی این بیماری کمک می‌کند. حمایت از خانواده و آگاهی‌بخشی به جامعه نیز نقش مهمی در مدیریت این بیماری در کودکان و نوجوانان دارد.

انواع اسکیزوفرنی

همانطور که در طول این مقاله تاکید کردیم، اسکیزوفرنی یکی از اختلالات روانی پیچیده است که به طور متفاوت در افراد بروز می‌کند. این اختلال به چندین نوع تقسیم می‌شود که هرکدام ویژگی‌ها و علائم خاص خود را دارند. تقسیم‌بندی انواع اسکیزوفرنی به پزشکان و متخصصان کمک می‌کند تا بتوانند درمان‌های متناسب با ویژگی‌های هر بیمار را تجویز کنند و آن‌ها را در مدیریت علائم بیماری یاری دهند.

این اختلال به طور کلی با علائمی چون توهمات، هذیان‌ها، رفتارهای غیرعادی و اختلال در تفکر مشخص می‌شود، اما نحوه بروز این علائم و شدت آن‌ها در هر نوع متفاوت است. در برخی انواع، افراد ممکن است بیشتر با مشکلات حرکتی یا اختلالات عاطفی مواجه شوند، در حالی که در انواع دیگر، علائم روانی و شناختی مانند هذیان‌های پیچیده و توهمات شنیداری غالب هستند. شناخت این انواع و تفاوت‌های آن‌ها به تشخیص دقیق‌تر و درمان بهینه‌تر کمک می‌کند .در ادامه به معرفی هر یک از انواع اسکیزوفرنی و ویژگی‌های آن‌ها خواهیم پرداخت.

اسکیزوفرنی پارانویید

این نوع با هذیان‌های پیچیده و توهمات شدید همراه است. افراد مبتلا ممکن است احساس کنند که تحت تعقیب هستند یا دیگران قصد آسیب رساندن به آن‌ها را دارند.

اسکیزوفرنی هبفرنیک

این نوع با رفتارها و گفتارهای غیرمنطقی و آشفته مشخص می‌شود. افراد مبتلا ممکن است دچار اختلالات شدید عاطفی و ناتوانی در انجام وظایف روزمره شوند.

اسکیزوفرنی کاتاتونیک

این نوع اسکیزوفرنی هم به شکل اختلالات حرکتی شدید مشخص می‌شود. بیماران احتمالا دچار بی‌حرکتی یا حرکات غیرمعمول می‌شوند و به‌طور کلی توانایی تعامل با محیط خود را از دست می‌دهند.

اسکیزوفرنی نامشخص

در این نوع، علائم به‌وضوح به یکی از انواع دیگر اسکیزوفرنی مربوط نمی‌شود؛ اما همچنان معیارهای تشخیص بیماری را دارد.

اسکیزوفرنی ساده

این نوع شامل کاهش تدریجی توانایی‌های اجتماعی و عملکردهای عادی بدون وجود هذیان یا توهم است.

اسکیزوفرنی سنستوپاتیک

این نوع با شکایات جسمانی غیرمعمول و اغلب مبهم همراه است که نمی‌توان آن‌ها را به شرایط پزشکی خاصی نسبت داد.

باورهای اشتباه درباره شیزوفرنی

باورهای نادرست و انگ‌های اجتماعی یکی از بزرگترین موانع در مدیریت اسکیزوفرنی هستند. بسیاری از مردم فکر می‌کنند که اسکیزوفرنی به معنای داشتن شخصیت دوگانه است، در حالی که این باور کاملاً غلط است. همچنین، افراد مبتلا اغلب به اشتباه، خطرناک شناخته می‌شوند، در حالی که بیشتر آن‌ها برای دیگران تهدیدی محسوب نمی‌شوند.

روش تشخیص اسکیزوفرنی

تشخیص اسکیزوفرنی معمولاً بر اساس ارزیابی روان‌پزشکی، مصاحبه‌های بالینی، و مشاهده رفتارهای فرد انجام می‌شود. ابزارهای تصویربرداری مغزی و آزمایش‌های پزشکی ممکن است برای رد سایر شرایط مشابه استفاده شوند.

نحوه رفتار با فرد مبتلا به اسکیزوفرنی

یکی از مهم‌ترین مواردی که باید در مواجهه با این اختلال بدانیم این است که یاد بگیریم نحوه رفتار با افراد مبتلا به اسکیزوفرنی چیست ؟ در واقع رفتار با این افراد نیازمند صبر، همدلی، و آگاهی است. حمایت از این افراد، کمک به آن‌ها برای پایبندی به درمان، و کاهش استرس در محیط زندگی‌شان می‌تواند تأثیر مثبتی داشته باشد.

درمان اسکیزوفرنی

اختلال شیزوفرنی را با روش‌های مختلف بسته به شدت و شرایط بیمار درمان می‌کنند. البته این افراد تا زمانی‌که زنده هستند باید تحت‌درمان باشند؛ در ادامه انواع روش‌های درمانی را معرفی کرده‌ایم.

دارو درمانی

داروهای ضدروان‌پریشی از جمله اصلی‌ترین روش‌های درمان اسکیزوفرنی هستند. این داروها به کاهش علائم مثبت مانند هذیان و توهم کمک می‌کنند.

روان درمانی

روان‌درمانی، به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری، به افراد کمک می‌کند تا با چالش‌های مرتبط با اسکیزوفرنی مقابله کنند. درمان اسکیزوفرنی بدون دارو نیز در برخی موارد، همراه با تکنیک‌های روان‌شناختی، موثر واقع می‌شود.

الکتروکانوالسیوتراپی

این روش در موارد شدید و مقاوم به درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد و کمک می‌کند تا در فرد، کاهش علائم مشاهده شود.

سخن پایانی

در این مقاله تمام تلاش خود را کردیم تا به صورت کاملا تخصصی توضیح دهیم که اسکیزوفرنی چیست؟ متوجه شدیم که این اختلال یک بیماری روانی پیچیده، جدی و چندوجهی است که با درک صحیح، تشخیص زودهنگام، و استفاده از روش‌های درمانی مناسب می‌توان آن را مدیریت کرد. حمایت خانواده، آگاهی عمومی، و پیشرفت‌های پزشکی نقش مهمی در بهبود زندگی مبتلایان دارند. این را فراموش نکنیم که اگر فردی به اسکیزوفرنی مبتلا باشد، نیاز دارد تا همیشه مورد درمان قرار بگیرد و نباید این روند، قطع شود.