اختلال اضطرابی چیست و چه انواعی دارند

اضطراب به‌عنوان یک واکنش طبیعی در برابر استرس شناخته می‌شود؛ اما زمانی که این احساس به اختلال تبدیل می‌شود، می‌تواند زندگی فرد را به طور جدی تحت‌تأثیر قرار دهد. اختلال اضطرابی (anxiety disorders) یکی از شایع‌ترین مشکلات و اختلالات روانی است که متاسفانه جمع قابل توجهی از افراد با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. این اختلال انواع مختلفی دارد و باعث بروز مشکلات قابل توجهی در عملکرد فرد در زندگی روزمره می‌شود. در این مقاله قصد داریم بررسی کنیم اختلال اضطرابی چیست و راجع‌به علائم، علل، انواع و روش‌های درمانی آن صحبت کنیم.

اختلال اضطرابی چیست؟

در پاسخ به این سوال که اختلال اضطرابی چیست باید بگوییم که به مجموعه‌ای از اختلالات روانی اطلاق می‌شود که با احساس شدید و مزمن ترس و نگرانی همراه است. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً نگرانی‌های غیرواقعی و بیش‌ازحد در مورد آینده دارند و در برابر موقعیت‌های روزمره نیز دچار اضطراب می‌شوند. این احساسات نه‌تنها بر وضعیت روحی فرد تأثیر می‌گذارند، بلکه می‌توانند عملکرد او در زندگی روزمره را نیز مختل کنند.

اختلال اضطرابی به صورت‌های مختلفی مانند حملات اضطرابی، فوبیاها، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال اضطراب عمومی بروز پیدا می‌کند. در برخی موارد، این اضطراب‌ها به قدری شدید می‌شوند که فرد از مواجهه با موقعیت‌ها و مکان‌های خاص خودداری می‌کند. این اختلال در دوران کودکی یا نوجوانی آغاز می‌شود و در صورت عدم درمان، تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. برای مدیریت این اختلال، مراجعه به متخصصان روان‌پزشکی یا روان‌شناسی ضروری است.

علائم اختلال اضطراب

افرادی که تردید دارند خود یا نزدیکانشان دچار اختلال اضطراب هستند، معمولا از پزشک می‌پرسند که علائم اختلال اضطرابی چیست. علائم اختلال اضطرابی معمولا بسیار متنوع است و تأثیرات قابل‌توجهی بر زندگی فرد می‌گذارند. برخی از شایع‌ترین علائم عبارت‌اند از:

• احساس عصبانیت یا بی‌قراری: فرد احساس می‌کند که هیچ‌چیز تحت کنترل نیست و دائم در حالت تنش قرار دارد.
• احساس خطر قریب‌الوقوع: نگرانی مداوم از وقوع یک اتفاق بد، حتی زمانی که هیچ تهدید واقعی وجود ندارد.
• احساس وحشت: در برخی مواقع، اضطراب به حدی شدید می‌شود که فرد دچار حمله وحشت‌زدگی می‌شود.
• تنفس سریع و تند: یکی از نشانه‌های جسمی اضطراب، نفس‌نفس زدن و دشواری در تنفس است.
• تعریق زیاد: عرق کردن به‌ویژه در دستان و پاها، یکی از علائم فیزیکی رایج اضطراب است.
• لرزش: فرد دچار لرزش بدن یا دست‌ها می‌شود.
• احساس ضعف یا خستگی: اضطراب باعث ایجاد احساس ضعف جسمی یا خستگی شدید می‌شود.
• مشکل در تمرکز: افراد مبتلا به اضطراب نمی‌توانند به هیچ‌چیز جز نگرانی خود فکر کنند.
• اختلالات خواب: برخی افراد با اختلالات خواب از جمله پرخوابی یا کم‌خوابی مواجه می‌شوند.
• اجتناب از موقعیت‌های اضطراب‌آور: افراد به‌طور ناخودآگاه از موقعیت‌هایی که باعث اضطرابشان می‌شود، دوری می‌کنند.
• افزایش ضربان قلب و تپش قلب: ضربان قلب سریع یا غیرطبیعی هم از علائم فیزیکی اضطراب است.
• مشکلات گوارشی: اضطراب در فرد مشکلاتی مانند درد معده یا تهوع را ایجاد می‌کند.

در صورت بروز این علائم به‌طور مداوم و در طی زمان پزشک یا روانشناس احتمال می‌دهد که فرد دچار این اختلال شده است و اقدامات لازم برای ارزیابی و درمان را انجام خواهد داد.

علل اختلال اضطرابی چیست؟

در این بخش بررسی می‌کنیم که علل اختلال اضطرابی چیست. شایع‌ترین علل ابتلای افراد به این اختلال عبارت‌اند از:

• ژنتیک: اضطراب ممکن است ارثی باشد. افرادی که سابقه خانوادگی اضطراب دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال هستند. انتقال ژنتیکی عوامل مربوط به سیستم عصبی و شیمیایی مغز می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.
• مشکلات شیمیایی مغز: عدم تعادل در مواد شیمیایی مغز، مانند سروتونین و نوراپی نفرین، ممکن است موجب اضطراب شود. این مواد نقش مهمی در تنظیم احساسات و واکنش به استرس دارند.
• استرس محیطی: مشکلاتی مانند فشارهای کاری، بحران‌های مالی، یا از دست دادن عزیزان ممکن است باعث ابتلای افراد به اضطراب شوند. رویدادهای استرس‌زا مانند تصادفات یا حوادث طبیعی هم نقش مهمی در بروز اضطراب دارند.
• سوءاستفاده یا تروما: افرادی که در دوران کودکی یا بزرگسالی مورد سوءاستفاده جسمی یا روانی قرار گرفته‌اند، احتمال زیاد با مشکلات اضطرابی روبه‌رو می‌شوند. این نوع تروما تأثیرات بلندمدتی بر سلامت روانی فرد دارد.
• سوء مصرف مواد: مصرف الکل، مواد مخدر، یا داروهای خاص در برخی از افراد، علائم اضطراب را تشدید می‌کند یا به آن دامن می‌زند. این مواد می‌توانند بر تعادل شیمیایی مغز تأثیر بگذارند.
• بیماری‌های جسمی: برخی مشکلات پزشکی مانند بیماری‌های قلبی، تیروئید، یا اختلالات ریوی ممکن است علائم اضطراب را ایجاد کنند یا آنها را تشدید کنند. این بیماری‌ها ممکن است نشانه‌های اضطراب را شبیه‌سازی کنند.

انواع اختلال اضطراب

متاسفانه اختلال اضطراب در انواع مختلفی افراد را درگیر می‌کند و هر نوع، چالش‌هایی را برای فرد در زندگی شخصی و اجتماعی ایجاد می‌کند. در ادامه این بخش به معرفی انواع اختلال اضطراب پرداخته‌ایم.

اختلال اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) یکی از انواع اضطراب است که فرد را در موقعیت‌های اجتماعی دچار ترس و نگرانی شدید می‌کند. افراد مبتلا به این اختلال دائماً نگران قضاوت دیگران هستند و از موقعیت‌های اجتماعی می‌ترسند. ممکن است این ترس به‌حدی شدید باشد که فرد را از حضور در مکان‌هایی مانند محل کار یا مدرسه باز دارد. علائم آن شامل دل‌درد، انقباضات ماهیچه‌ای، لرزش، سرخ شدن، تعریق، افزایش ضربان قلب، مشکل در برقراری تماس چشمی، صحبت با صدای خیلی آرام و ترس از قضاوت منفی دیگران است. این اختلال متاسفانه تأثیر زیادی بر زندگی اجتماعی فرد دارد.

اختلال پانیک

اختلال پانیک (Panic Disorder) به تجربه حملات وحشت‌زدگی شدید معروف است. در این حملات، فرد احساس می‌کند که تحت تأثیر مجموعه‌ای از علائم جسمانی ناخوشایند قرار گرفته است. این علائم شامل ناراحتی تنفسی، احساس خفگی، نفس‌نفس زدن، عرق کردن، ناراحتی معده، لرزیدن، نابهنجاری‌های حسی، سرگیجه و کرختی می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است احساس کنند که کنترل خود را از دست داده‌ یا دیوانه شده‌اند. تپش قلب و سرگیجه از شایع‌ترین علائم هستند. برای تشخیص حمله پانیک، حملات وحشت‌زدگی باید بیش از یک‌بار تکرار شده و فرد حداقل یک ماه از وقوع حمله‌ی بعدی بترسد.

اختلال اضطراب پس از سانحه

اختلال اضطراب پس از سانحه (Posttraumatic Stress Disorder - PTSD) نوعی اختلال اضطرابی است که پس از مواجهه با یک رویداد استرس‌زای شدید و غیرقابل تحمل بروز می‌کند. این رویدادها ممکن است تصادفات، سوانح طبیعی مانند سیل و زلزله، سوءاستفاده جنسی، جنگ و دیگر حوادثی باشند که در شرایط شدید، به مرگ یا آسیب جدی منجر شوند. افراد مبتلا به PTSD ممکن است از یادآوری مداوم این تجربیات آسیب‌زا رنج ببرند و علائمی همچون اضطراب شدید، افسردگی و مشکلات خواب را تجربه کنند. این اختلال تأثیر منفی زیادی بر زندگی روزمره فرد مبتلا می‌گذارد.

اختلال اضطراب جدایی

اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder) در کودکان به شکل نگرانی شدید از جدایی از خانه یا مراقبینی که با آن‌ها ارتباط عاطفی دارند، بروز می‌کند. این اختلال معمولاً در سنین ۶-۷ ماهگی تا ۳ سالگی شایع است؛ اما در برخی موارد برای مدت طولانی‌تری ادامه می‌یابد. در بزرگسالان، این اختلال به‌صورت نگرانی شدید از سلامتی عزیزان و ترس از وقوع حادثه برای آن‌ها ظاهر می‌شود. این اختلال در سنین زیر ۱۲ سال شایع‌تر است و با افزایش سن، شیوع آن کاهش می‌یابد. تفاوت مهم این اختلال با اضطراب جدایی طبیعی در این است که در صورت ایجاد مشکلات در زندگی روزمره، به‌عنوان اختلال در نظر گرفته می‌شود.

لالی انتخابی (سکوت انتخابی)

اختلال لالی انتخابی (Selective Mutism) یا سکوت انتخابی یکی از اختلالات اضطرابی است که در آن فرد با وجود داشتن مهارت‌های زبانی، در برخی موقعیت‌ها یا در برابر افراد خاص قادر به صحبت کردن نیست. این اختلال بیشتر در کودکان دیده می‌شود و معمولاً در سنین ۵ سالگی بروز می‌کند. برخی از والدین ممکن است با کم‌حرفی کودک خود نگران ابتلای کودک به این اختلال شوند و می‌خواهند دقیقا بدانند که علائم اختلال اضطرابی چیست؟ در پاسخ باید بگوییم که برخی از علائم شامل اجبار، کج‌خلقی، گوشه‌گیری، کمرویی شدید، وابستگی زیاد و ترس از خجالت اجتماعی است. کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، در خانه با اعضای نزدیک خانواده صحبت می‌کنند؛ اما در محیط‌های اجتماعی یا با غریبه‌ها از صحبت کردن خودداری می‌کنند.

فوبیاهای خاص

فوبی‌های خاص (Specific Phobias) ترس‌های غیرمنطقی و شدید هستند که به یک شیء یا موقعیت خاص مرتبط می‌شوند. افراد مبتلا به این اختلال به‌طور مداوم از آن شیء یا موقعیت اجتناب می‌کنند و در صورت مواجهه با آن، اضطراب زیادی تجربه می‌کنند. فوبیا باید حداقل شش ماه ادامه یابد تا به عنوان اختلال شناخته شود. این ترس‌ها در چهار دسته اصلی ترس از حیوانات، ترس از محیط‌های طبیعی مانند ارتفاع یا طوفان، ترس از خون و جراحت و ترس از فعالیت‌های خاص مانند پرواز یا رانندگی قرار می‌گیرند.

بازار هراسی

بازار هراسی یا آگورافوبی (Agoraphobia) یک اختلال اضطرابی است که در آن فرد از مواجهه با موقعیت‌هایی مانند استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، حضور در مکان‌های بسته مانند تئاتر) یا باز مانند پارکینگ‌های بدون سقف و تنها بودن بیرون از خانه ترس یا اضطراب شدید دارد. افراد مبتلا به این اختلال از خودِ موقعیت‌ها نمی‌ترسند، بلکه نگران این هستند که در این مکان‌ها دچار حملات وحشت‌زدگی یا نشانه‌های خجالت‌آور شوند و نتوانند از کسی کمک بگیرند یا فرار کنند. نزدیکان این افراد یا خود آنها اغلب به دنبال راهی برای تشخیص این اختلال هستند و می‌خواهند بدانند که روش‌های تشخیص اختلال اضطرابی چیست. جالب است بدانید که اصلی‌ترین راه تشخیص دنبال کردن نشانه‌هاست؛ در واقع نشانه‌ها باید حداقل شش ماه ادامه داشته باشند و تأثیر قابل‌توجهی در زندگی فرد بگذارند.

اختلال اضطراب فراگیر

اختلال اضطراب فراگیر (Generalized Anxiety Disorder) نوعی اختلال اضطرابی است که به‌طور مداوم نگرانی و اضطراب شدید در مورد مسائل روزمره ایجاد می‌کند. افراد مبتلا به این اختلال اغلب احساس نگرانی بیش‌ازحد و غیرمنطقی دارند و نمی‌توانند دلیل دقیقی برای اضطراب خود پیدا کنند. آن‌ها معمولاً انتظار بدترین نتیجه را از هر اتفاقی دارند. علائم این اختلال شامل بی‌قراری، مشکلات خواب، خستگی سریع، تحریک‌پذیری و مشکل در تمرکز است. تست‌های مختلفی مانند تست بک و تست کِتِل برای اندازه‌گیری میزان اضطراب این افراد توسط روان‌شناسان استفاده می‌شود.

اختلال وسواس فکری-عملی

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یک اختلال اضطرابی است که در آن فرد افکار مزاحم و ناخواسته یا همان وسواس فکری را تجربه می‌کند. این افکار ممکن است فرد را به انجام رفتارهای خاص و وسواس عملی برای کاهش اضطراب ناشی از آن‌ها وادار کند. وسواس‌های عملی معمولاً شامل تکرار رفتارهایی مانند شستن دست‌ها، نظافت کردن یا مرتب کردن اشیاء است. افراد مبتلا به OCD به‌طور مکرر این رفتارها را انجام می‌دهند؛ حتی اگر بدانند که این اعمال بی‌دلیل یا غیرضروری هستند. این اختلال می‌تواند به‌شدت بر زندگی روزمره تأثیر بگذارد و نیاز به درمان دارد.

روش های درمان اختلال اضطراب

تمام افراد مبتلا به این نوع اختلال تمایل دارند که بدانند روش‌های درمان اختلال اضطرابی چیست. در ادامه شما را با این روش‌ها آشنا خواهیم کرد:

درمان شناختی رفتاری

درمان شناختی-رفتاری (CBT) یک روش مؤثر برای درمان اختلالات اضطرابی است که به افراد کمک می‌کند تا افکار منفی و غیرواقعی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را تغییر دهند. این درمان بر پایه شناسایی و اصلاح الگوهای فکری ناسالم استوار است. در CBT، فرد یاد می‌گیرد که چگونه با موقعیت‌های اضطراب‌زا مواجهه کند و از روش‌های مختلفی مانند آرام‌سازی، مواجهه تدریجی با ترس‌ها و تنظیم شناخت‌ها استفاده کند. این تکنیک‌ها به کاهش اضطراب و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند. CBT روشی کوتاه‌مدت و مؤثر است که تأثیرات بلندمدت دارد.

رفتار درمانی

رفتار درمانی برای اختلال اضطراب به فرد کمک می‌کند تا از طریق مواجهه تدریجی با موقعیت‌های اضطراب‌آور، واکنش‌های سالم‌تری را به نمایش بگذارد. این روش با هدف کاهش ترس‌های غیرمنطقی از طریق تمرینات تدریجی در محیطی کنترل‌شده عمل می‌کند. در کنار مواجهه تدریجی، تکنیک‌هایی مانند آرام‌سازی و مدیریت تنش به فرد آموزش داده می‌شود تا به طور مؤثر با اضطراب خود مقابله کند. این فرآیند باعث می‌شود فرد بتواند احساسات خود را بهتر مدیریت کرده و کیفیت زندگی‌اش بهبود یابد.

دارو درمانی

داروهای ضد اضطراب شامل بنزودیازپین‌ها و داروهای غیر بنزودیازپینی هستند که به کاهش اضطراب کمک می‌کنند. این داروها معمولاً به طور موقت برای کاهش علائم اضطراب تجویز می‌شوند. بنزودیازپین‌ها مانند آلپرازولام و دیازپام می‌توانند باعث وابستگی شوند و باید با احتیاط مصرف شوند. داروهای ضد افسردگی مانند SSRI و SNRI برای درمان اضطراب نیز در درازمدت استفاده می‌شوند. با این حال، درمان دارویی باید تحت نظر پزشک و همراه با روش‌های روان‌درمانی انجام شود.

مواجه سازی

مواجهه سازی یک روش درمانی برای اختلال اضطراب است که در آن فرد به‌طور تدریجی و کنترل‌شده با محرک‌های اضطراب‌آور روبه‌رو می‌شود. هدف این درمان این است که فرد به مرور زمان به این محرک‌ها عادت کند و ترس خود را کاهش دهد. این تکنیک معمولاً تحت نظارت درمانگر انجام می‌شود و از طریق مواجهه تدریجی با ترس‌ها، فرد می‌آموزد که به جای فرار از موقعیت‌های اضطراب‌آور، با آن‌ها مواجه شده و واکنش‌های سالم‌تری از خود نشان دهد. این فرایند به کاهش شدت اضطراب و ترس کمک می‌کند.

سخن‌ پایانی

در این مقاله ابتدا توضیح دادیم که اختلال اضطرابی چیست و سپس علائم آن مانند احساس عصبانیت یا بی‌قراری، احساس خطر غریب‌الوقوع، احساس وحشت، تنفس سریع و تند، تعریق زیاد، نگرانی‌های غیرواقعی، حملات وحشت‌زدگی و اختلالات خواب و... را توضیح دادیم. در ادامه به توضیح درباره علل اختلال اضطرابی شامل ژنتیک، مشکلات شیمیایی مغز، استرس محیطی، تروما، سوء مصرف مواد و بیماری‌های جسمی  پرداختیم و انواع اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب اجتماعی، پانیک، PTSD، اضطراب جدایی، لالی انتخابی، فوبیاهای خاص، بازار هراسی، اضطراب فراگیر و وسواس فکری عملی را نیز معرفی کردیم. در انتها نیز روش‌های درمانی مختلف از جمله درمان شناختی-رفتاری، دارو درمانی و مواجهه درمانی به عنوان راهکارهای مقابله با اضطراب معرفی شدند.

اگر علائم اختلال اضطرابی را تجربه می‌کنید، بسیار مهم است که هرچه سریع‌تر برای درمان اقدام کنید. درمان به شما کمک می‌کند تا با اضطراب خود مقابله کرده و کیفیت زندگی‌تان را بهبود ببخشید. تأخیر در درمان ممکن است وضعیت شما را بدتر کند و به مشکلات جدی‌تری منجر شود. مشاوره با متخصص روان‌شناسی یا روان‌پزشک، به همراه درمان‌های مناسب، می‌تواند به شما در مدیریت اضطراب و بازگشت به زندگی عادی کمک کند.