اختلالات خواب چیست و چه علتی دارند

خواب یکی از مهم‌ترین نیازهای بیولوژیکی انسان است که تأثیر زیادی بر سلامت جسمی و روانی افراد دارد. با این حال، بسیاری از افراد با مشکلات خواب دست و پنجه نرم می‌کنند که این اختلالات معمولا به صورت موقتی یا مزمن بروز پیدا می‌‎کنند. به طور کلی اختلالات خواب تأثیرات زیادی بر کیفیت زندگی، بهره‌وری، روابط اجتماعی و سلامت کلی فرد می‎‌گذارد. در برخی موارد، این اختلالات حتی باعث بروز مشکلات جدی‌تری مانند بیماری‌های قلبی، افسردگی، اضطراب و کاهش عملکرد شناختی می‎‌شوند. در این مقاله انواع مختلف اختلال خواب، علائم و علل آن‌ها، روش‌های تشخیص و درمان را مفصل توضیح می‎‌دهیم. با ما همراه باشید.

اختلالات خواب چیست

اختلالات خواب به شرایطی گفته می‌شود که فرد را از داشتن یک خواب با کیفیت و مدت زمان مناسب محروم می‌کند. این اختلالات گاهی باعث بروز مشکلات جسمی، روانی و رفتاری می‎‌شوند. افراد مبتلا به این اختلال اغلب از مشکلاتی مانند خواب‌آلودگی در طول روز، بی‌خوابی، خروپف یا خواب ناآرام رنج می‌برند. در این اختلالات، الگوهای خواب فرد دچار تغییرات غیرعادی شده و به عملکرد روزانه او آسیب می‌زند.

این اختلال علاوه بر آسیب به وضعیت جسمانی، سلامت روانی فرد را تحت تأثیر قرار داده و ممکن است منجر به بروز مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب و کاهش توانایی در مقابله با استرس شوند. این اختلالات باعث کاهش کیفیت زندگی، اختلالات شناختی و بروز مشکلات اجتماعی در افراد می‌شوند.

علائم اختلال خواب

علائم اختلالات خواب به نوع و شدت آن بستگی دارد. برخی از شایع‌ترین علائم شامل بی‌خوابی (ناتوانی در خوابیدن یا بیدار شدن زودهنگام)، خواب‌آلودگی و خستگی مزمن در طول روز، بیدار شدن‌های مکرر در شب، خرخر یا خروپف، دشواری در تمرکز، تغییرات در خلق و خو و اضطراب یا افسردگی است. همچنین، برخی افراد تجربه‌های غیرمعمول مانند فلج خواب یا توهمات خواب را گزارش می‌‎کنند.

در برخی موارد، فرد دچار مشکلات حافظه، اضطراب اجتماعی و کاهش توانایی در انجام فعالیت‌های روزمره می‌‎شود. تشخیص به موقع از پیشرفت مشکلات خواب جلوگیری کرده و به فرد کمک می‌‎کند تا به زندگی طبیعی خود بازگردد. از آنجا که علائم مشابه علائم بیماری‌های دیگر است، مشاوره با متخصص خواب برای ارزیابی دقیق ضروری است.

علت اختلالات خواب چیست

اختلال خواب دلایل متعددی از جمله جسمی، روانی یا محیطی دارند. عوامل جسمی شامل مشکلات تنفسی، دردهای مزمن، بیماری‌های قلبی و گوارشی است. از طرفی، استرس، اضطراب، افسردگی، مصرف داروهای خاص، یا اختلالات هورمونی به اختلال در خواب منجر می‎‌شوند. در ضمن محیط خواب نیز نقش زیادی در کیفیت خواب دارد؛ عواملی مانند نور، صدا، دما و راحتی تأثیرات زیادی بر خواب افراد خواهد داشت. علاوه بر این، رژیم غذایی و سبک زندگی نادرست نیز باعث این اختلال می‌‎شود.

مصرف مواد محرک مانند کافئین، نیکوتین و مشروبات الکلی نزدیک به زمان خواب معمولاً باعث اختلال در چرخه طبیعی خواب می‌شود. علاوه بر این، برخی از این نوع اختلالات به دلایل ژنتیکی یا ارثی مانند آپنه خواب و سندرم پای بی‌قرار رخ می‌‎دهند. به‌طور کلی، این بیماری‌ها اغلب نتیجه ترکیب عواملی جسمی، روانی و محیطی هستند که بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند.

انواع اختلالات خواب

اختلالات خواب به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و علائم خاص خود را دارند. این اختلالات اغلب کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‎دهد که نیاز به درمان‌های خاص دارند. مهم‌ترین انواع آن را  در ادامه این بخش معرفی کرده‌ایم:

آپنه خواب

آپنه خواب یک اختلال تنفسی است که در آن تنفس فرد در طول خواب به مدت کوتاهی متوقف می‌شود. این توقف‌های تنفسی باعث کاهش سطح اکسیژن در خون و اختلال در چرخه خواب می‌شود. علائم رایج این اختلال شامل خرخر شدید، خستگی مزمن، سردرد، خواب‌آلودگی در طول روز و مشکلات تمرکز است. آپنه خواب مخصوصا در افرادی که دچار چاقی هستند شایع‌تر است و در صورت عدم درمان به مشکلات جدی‌تری مانند بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا و سکته مغزی منجر می‌‎شود.

مشکلات بیدار ماندن

مشکلات بیدار ماندن در طول روز به علت کمبود خواب، اختلال در خواب یا مصرف داروهای خاص ایجاد می‎شود. افراد مبتلا به این مشکل اغلب در هنگام انجام فعالیت‌های روزمره احساس خواب‌آلودگی و کاهش سطح انرژی دارند. مشکلات بیدار ماندن باعث کاهش کارایی فرد در محل کار یا مدرسه، تصادفات رانندگی و اختلالات اجتماعی می‎‌شود. همچنین، این مشکل اضطراب و افسردگی را در فرد تشدید می‌‎کند، زیرا فرد احساس می‌‎کند که توانایی انجام وظایف روزانه‌اش را ندارد.

برخی بیماری‌های خاص مانند دیابت و بیماری‌های قلبی نیز باعث مشکلات بیدار ماندن می‎‌شوند. این اختلال معمولاً به علت ناتوانی در حفظ خواب کافی شبانه بروز می‌کند و نیاز به ارزیابی و درمان دارد.

حمله خواب

حمله خواب نیز یکی دیگر از انواع اختلال خوابیدن است که در آن فرد به طور ناگهانی و بدون کنترل به خواب می‌رود. این حملات در هر زمانی، حتی در هنگام انجام فعالیت‌های روزمره، مانند صحبت کردن یا رانندگی، اتفاق می‏افتد.

 حملات خواب اغلب با احساس اضطراب و خستگی همراه هستند و تأثیرات زیادی در زندگی فرد می‌‏گذارند. این اختلال به اختلالات عصبی مانند نارکولپسی مرتبط است و درمان آن به کمک داروهای خاص و تغییرات در سبک زندگی میسر است.

سندرم پای بی قرار

سندرم پای بی‌قرار یک اختلال عصبی است که با احساس نیاز غیرقابل کنترل به حرکت دادن پاها هنگام خواب ایجاد می‏‌شود. این احساس معمولاً با بی‌قراری، خارش، درد یا سوزش در پاها همراه است. فرد مبتلا به این اختلال برای کاهش این اختلال به حرکت دادن پاهای خود می‎‌پردازد یا در جای خود می‎‌چرخد. این اختلال، خواب فرد را مختل کرده و باعث بیدار شدن‌های مکرر در شب می‎‌شود که در نتیجه کیفیت خواب فرد را به طور جدی تحت تأثیر قرار می‌دهد.

همچنین، سندرم پای بی‌قرار گاهی باعث احساس خستگی و خواب‌آلودگی در طول روز می‎‌شود و توانایی فرد در انجام فعالیت‌های روزمره کاهش می‎‌دهد. این اختلال معمولاً به‌ویژه در شب و هنگام استراحت یا دراز کشیدن تشدید می‌شود.

خواب پریشی

خواب پریشی به رفتارهای غیرمعمول و عجیب‌وغریب در هنگام خواب می‌گویند. این رفتارها شامل صحبت کردن، راه رفتن، غذا خوردن یا انجام فعالیت‌های دیگر است که فرد از آنها بی‌خبر است. خواب پریشی معمولاً در مراحل عمیق خواب رخ می‌دهد و به شدت برای فرد و اطرافیانش خطرناک است. در برخی موارد، فرد به طور ناخواسته از تخت خود می‎افتد و آسیب می‎بیند.

از طرفی این اختلال در کودکان شایع‌تر است و معمولاً با گذشت زمان بهبود می‌یابد، اما در بزرگسالان نیاز به درمان و مشاوره دارد. خواب پریشی ممکن است ناشی از استرس، اضطراب یا برخی اختلالات خواب باشد که در موارد شدید، مصرف داروهای آرام‌بخش یا استفاده از درمان‌های رفتاری خاص ضروری است.

جت لگ

جت لگ یک اختلال خواب است که پس از سفر به مناطق زمانی مختلف ایجاد می‌شود. این اختلال به علت تغییر ناگهانی ساعت بدن (ساعت بیولوژیکی) رخ می‌دهد و علائمی مانند خستگی، بی‌خوابی، اختلال در عملکرد شناختی و تغییرات در خلق و خو را به همراه دارد. افرادی که با جت لگ مواجه می‌شوند، معمولا در تنظیم ساعت خواب خود مشکل دارند و دچار اختلال در خواب شبانه و روزانه می‎‌شوند. این مشکل به‌ویژه برای مسافران بین‌المللی که مسافت‌های طولانی را طی می‌کنند، شایع‌تر است.

برای درمان جت لگ، تغییرات تدریجی در زمان خواب و بیداری و استفاده از نور طبیعی به فرد کمک می‌کند تا با تغییر منطقه زمانی هماهنگ شود. مصرف مایعات کافی، اجتناب از کافئین و مشروبات الکلی، و ایجاد محیط خواب آرام نیز به تسریع فرآیند تطابق با زمان محلی کمک شایانی می‎‌کند. در برخی موارد، پزشکان داروهای خواب‌آور را برای کمک به تنظیم خواب تجویز می‌‎کنند.

فلج خواب

از دیگر انواع اختلالات خواب، فلج خواب است که در واقع فرد توانایی حرکت هنگام خواب یا بیدار شدن را ندارد. این وضعیت معمولاً با احساس ترس یا اضطراب همراه است و فرد احساس می‎‌کند که در خواب است، در حالی که بیدار است. فلج خواب ناشی از کمبود خواب، استرس و انواع اختلال در خوابیدن رخ می‎‌دهد. توجه داشته باشید که این اختلال معمولا موقتی است و با بهبود کیفیت خواب و کاهش استرس بهبود می‌یابد.

اختلال خواب در بارداری

اختلالات خواب در دوران بارداری رایج است و اغلب به علت تغییرات هورمونی، افزایش وزن و فشار بر روی سیستم تنفسی ایجاد می‌شوند. بی‌خوابی، آپنه خواب، و مشکلات حرکت دادن بدن در خواب از جمله مواردی هستند که زنان باردار تجربه می‎‌کنند. در این دوران، تغییرات در سبک زندگی، مشاوره پزشکی و استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی به بهبود خواب کمک بسزایی می‎‌کند.

روش تشخیص اختلال خواب

تشخیص اختلال خواب معمولاً با انجام مصاحبه بالینی و بررسی تاریخچه پزشکی فرد آغاز می‌شود. پس از آن، پزشک برای ارزیابی دقیق‌تر احتمال دارد از تست‌هایی مانند الکتروانسفالوگرام (EEG) استفاده کند. این روش پزشکی به ثبت و اندازه‌گیری فعالیت‌های الکتریکی مغز پرداخته و از طریق قرار دادن الکترودهایی روی پوست سر، سیگنال‌های مغزی را ضبط می‌کند. با کمک تست الکتروانسفالوگرام ، پزشکان قادر به شناسایی اختلالات مختلف مغزی نظیر تشنج، مشکلات خواب و سایر اختلالات عصبی خواهند بود.  

علاوه بر این، تست‌های پلی‌سومنوگرافی، که شامل نظارت بر فعالیت‌های تنفسی، مغزی و حرکات بدن در طول خواب، در تشخیص دقیق این اختلالات موثر است. این آزمایش در یک مرکز خواب انجام می‌شود و اطلاعات دقیق‌تری از کیفیت خواب و مشکلات تنفسی فرد فراهم می‌آورد.

 علاوه بر تست‌های پزشکی، روش‌های دیگری نیز برای تشخیص اختلال در خوابیدن وجود دارد، از جمله مانیتورینگ خواب خانگی که در آن فرد خواب خود را در محیط منزل تحت نظارت قرار می‌دهد. پزشکان همچنین ممکن است برای ارزیابی دقیق‌تر از پرسش‌نامه‌های خاص استفاده کنند تا اطلاعات بیشتری در مورد علائم اختلالات خواب فرد جمع‌آوری کنند. این ارزیابی‌ها نقش مهمی در شناسایی مشکلات خواب دارند و به پزشکان کمک می‌کنند تا برنامه درمانی مناسب را اتخاز کنند.

درمان انواع اختلالات خواب

درمان انواع اختلالات خواب بستگی به نوع و شدت اختلالات مختلف دارد که شامل دارو درمانی، درمان‌های رفتاری، تغییرات در سبک زندگی و برخی روش‌های مکمل است. برای اختلالاتی مانند بی‌خوابی، داروهای خواب‌آور به فرد کمک می‎‌کند. داروهای خواب‌آور، مانند داروهای ضد افسردگی یا ملاتونین، داروهای سرماخوردگی و قرص‏‌های خواب برای ایجاد خواب آرام و مؤثر تجویز می‌شوند. در مواردی که اختلالات تنفسی مانند آپنه خواب وجود داشته باشد، دستگاه CPAP که فشار هوای مداوم را به دستگاه تنفسی وارد می‌کند، یکی از روش‌های مؤثر است که به بهبود تنفس فرد در طول خواب کمک می‌کند.

درمان‌های رفتاری، مانند درمان شناختی رفتاری برای بی‌خوابی یک روش علمی و مؤثر است که به فرد کمک می‌کند الگوهای خواب خود را تغییر دهد. این روش شامل آموزش‌های مختلف برای ایجاد روتین‌های منظم خواب، محدود کردن زمان بیداری در رختخواب، و تغییر افکار منفی مرتبط با خواب است. همچنین تکنیک‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق و مدیتیشن در کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب مؤثر است.

علاوه بر این درمان اختلال خواب بدون دارو نیز امکان‌پذیر است که اغلب شامل تنظیم منظم ساعت خواب، ایجاد محیطی آرام و مناسب برای استراحت و اجتناب از مصرف کافئین یا الکل نزدیک به زمان خواب می‌شوند. همچنین، پرداختن به ورزش منظم و فعالیت‌های فیزیکی در طول روز به بهبود کیفیت خواب، راحتی بیشتر و عمیق‌تر شدن آن کمک می‌‎کند.

سخن پایانی

همانطور که در این مقاله توضیح دادیم، اختلالات خواب تأثیرات منفی زیادی بر کیفیت زندگی، سلامت جسمی و روانی افراد دارند. این اختلالات که شامل مشکلاتی نظیر بی‌خوابی، آپنه خواب، حملات خواب و سندرم پای بی‌قرار هستند، باعث کاهش بهره‌وری روزانه و مشکلات اجتماعی می‌شوند. عوامل مختلفی مانند استرس، اضطراب، بیماری‌های جسمی و محیط خواب موجب بروز این اختلالات در افراد می‌‎شوند.

تشخیص این اختلالات به‌وسیله روش‌هایی همچون الکتروانسفالوگرام (EEG) و پلی‌سومنوگرافی انجام می‌شود. درمان این اختلالات شامل داروهای خواب‌آور، درمان‌های رفتاری و تغییرات در سبک زندگی است. در موارد خاص، دستگاه‌های پزشکی مانند CPAP برای اختلالات تنفسی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. در نهایت، توجه به علائم و علت‌های مختلف اختلال خواب و مراجعه به متخصص برای درمان به‌موقع باعث بهبود کیفیت خواب و زندگی افراد می‌‎شود.