تشخیص بیش فعالی با نقشه مغزی QEEG

اختلال ADHD یا بیش فعالی، اختلالی است مزمن و ناتوان‌کننده که از دوران کودکی به دلایل مختلف شروع می‌شود. اگر این اختلال به موقع تشخیص و درمان نشود تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند و بسیاری از جنبه‌های مختلف زندگی مثل دستاوردهای تحصیلی و حرفه‌ای، روابط بین فردی و عملکرد روزانه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این مقاله درباره تشخیص بیش فعالی با نقشه مغزی صحبت می‌کنیم. ابتدا با بیش فعالی و علائم آن و سپس با انواع، مزایا و معایب نقشه مغزی آشنا می‌شویم.

بیش فعالی چیست؟

قبل از هر چیز بهتر است بدانید که دقیقا بیش فعالی چیست. اختلال بیش فعالی یا نقص توجه که با نام ADHD نیز شناخته می‌شود، یکی از شایع‌ترین اختلالات رشدی-عصبی دوران کودکی است. کودکان مبتلا به بیش فعالی، تکانشگر هستند؛ یعنی نمی‌توانند رفتار خود را کنترل کنند، حرکت بیش از حد و نامتناسب دارند و نمی‌توانند تمرکز خود را در موضوعی حفظ کنند. علت دقیق بروز ADHD ناشناخته است، اما به نظر می‌رسد که ژنتیک، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و آسیب مغزی می‌توانند از علل بروز بیش فعالی باشند‌.

ADHD اغلب برای اولین بار در کودکان مدرسه‌ای شناسایی می‌شود؛ زیرا منجر به اختلال در کلاس درس یا بروز مشکلاتی در انجام تکالیف مدرسه می‌شود. این بیماری در پسران بیشتر از دختران تشخیص داده می‌شود؛ اما به این معنا نیست که پسران بیشتر به ADHD مبتلا هستند. درواقع نحوه بروز علائم متفاوت است، پسران تمایل به تحرک بیشتری دارند در حالی که دختران تمایل به عدم تحرک دارند.

همچنین بخوانید: تحریک مغناطیسی مغز rtms

آیا ADHD همان ADD است؟

ADHD دارای سه نوع مختلف است، یکی از انواع آن اختلال کمبود توجه یا ADD است. پس در واقع ADD یکی از زیرمجموعه‌های ADHD است. افراد مبتلا به اختلال کمبود توجه، فقط در تمرکز و توجه بر موضوعات درسی و …. مشکل دارند و علائم بیش فعالی مثل عدم کنترل رفتار در این افراد دیده نمی‌شود‌.

تشخیص بیش فعالی

 برای تشخیص بیش فعالی هیچ روش قطعی وجود ندارد، بلکه فقط از طریق مصاحبه و بررسی علائم، تشخیص اتفاق می‌افتد. فرآیند تشخیص شامل چند مرحله است. بیش فعالی با بسیاری از مشکلات دیگر مانند اضطراب، افسردگی و ... علائم مشابهی دارد. به همین خاطر پزشک باید مطمئن شود علائم مربوط به سایر‌مشکلات نیست‌. درمانگر باید برای تشخیص ADHD موارد زیر را در نظر بگیرد:

• باید علائم بیش فعالی در آن‌ها به طور قابل توجهی بیشتر از حد انتظار برای سن یا سطح رشد آن‌ها مشاهده شود.
• علائم مربوط به بیش فعالی باید شدید باشند و تاثیر منفی بر زندگی داشته باشند. یعنی فرد مبتلا به دلیل علائم بیش فعالی در برخی از جنبه‌های زندگی خود مثل شغل، تحصیل و روابط شخصی خود دچار مشکل شود. 
• ADHD را در هر سنی می‌توان تشخیص داد؛ اما علائم باید از دوران کودکی و قبل از 12 سالگی شروع شده باشند.
• برای تشخیص بیش فعالی علائمی مثل تکانشگری یا بی‌توجهی باید پایدار باشند و حداقل شش ماه احساس شوند.
• علائم بیش فعالی باید در محیط‌های مختلفی بروز یابند. برای مثال اگر علائم فقط در خانه مشاهده می‌شود، فرد به بیش فعالی مبتلا نیست. 

علاوه بر مصاحبه با فرد و پرسیدن سوالاتی راجع به علائم، می‌توان از تست نقشه مغزی برای تشخیص بیش فعالی نیز استفاده کرد. که در ادامه این مقاله با این روش بیشتر آشنا می‌شویم.

علائم بیش فعالی تکانشی

همانطور که قبلا اشاره کردیم، بیش فعالی انواع مختلفی دارد که یکی از آن‌ها تکانشی است. فرد تکانشی، علائم زیر را احساس می‌کند:

• مدام احساس بی‌قراری می‌کند، مثلا با دست یا پا روی سطوح ضربه می‌زند.
• نشستن طولانی مدت مثلا برای صرف غذا یا انجام تکالیف برایش سخت است.
• زیاد صحبت می‌کند و ممکن است حرف دیگران را قطع کند یا در زمان‌های نامناسب صحبت کند. 
• به شکل تکانشی رفتار می‌کند و نمی‌تواند اعمال و رفتارهای خود را کنترل کند. 
• برای او سخت است که منتظر نوبت خود بماند یا به دستورات دیگران گوش دهد.
• ممکن است به طور مداوم بدود، بپرد یا از جای نامناسبی بالا برود.

علائم بیش فعالی کم توجهی

فرد مبتلا به بیش فعالی از نوع کم توجهی علائم زیر را تجربه می‌کند: 

• به راحتی حواسش پرت می‌شود و تکمیل یک فعالیت برایش مشکل است.
• تمرکز روی یک فعالیت، سخنرانی، مکالمه یا مطالعه سخت و طاقت‌فرساست.
• معمولا به جزئیات توجه نمی‌کند و در انجام تکالیف مختلف اشتباه می‌کند.
• به نظر می‌رسد وقتی با او صحبت می‌شود، گوش نمی‌دهد.
• در سازماندهی کارها مشکل دارد؛ مثلا زمان را به خوبی مدیریت نمی‌کند.
• از کارهایی که مستلزم تلاش ذهنی مداوم است، اجتناب می‌کند.
• اغلب وسایلی مانند کلید، کیف پول، تلفن همراه و عینک را گم می‌کند.
• انجام کارهای روزانه مانند انجام کارهای خانه را فراموش می کند.

نقشه مغزی چیست؟

برای اینکه درباره تشخیص بیش فعالی با نقشه مغزی اطلاعات بیشتری داشته باشیم، لازم است ابتدا بدانیم نقشه مغزی چیست؟ نقشه مغزی qeeg در واقع یک ابزار تشخیصی است که پزشکان از آن برای مشخص‌کردن میزان فعالیت الکتریکی در قسمت‌های مختلف مغز استفاده می‌کنند. انواع نقشه مغزی متفاوت‌اند که شامل نقشه مغزی معمولی، در حالت خواب و حین فعالیت است.

مغز از میلیاردها سلول به نام نورون تشکیل شده است، نورون‌ها با استفاده از تکانه‌های عصبی با یکدیگر در ارتباط هستند. این‌تکانه‌های عصبی، نوعی جریان الکتریکی در مغز ایجاد می‌کنند و نوار مغزی با استفاده از الکترودها این جریان را از سطح پوست اندازه‌گیری و ثبت می‌کند. سپس در نقشه مغزی اطلاعات حاصل از نوار مغزی به صورت بصری تفسیر شده و امواج مغزی به مناطق مختلف مغز و عملکردهای آن نسبت داده می‌شود‌. 

پس از ثبت فعالیت مغز با دستگاه نقشه مغزی یا qeeg، نقشه مغزی فرد بیش فعال با نقشه‌های مغزیِ افرادِ نرمالِ همسن و همجنس مقایسه می‌شود. در نتیجه با استفاده از تفسیر نقشه مغزی می‌توان مشخص کرد کدام امواج مغزی در مغز کم یا زیاد شده‌ یا فعالیت کدام نواحی تغییر کرده است و به طور کلی هرگونه بی‌نظمی یا اختلال در فعالیت الکتریکی مغز مشخص می‌شود.

مقایسه نقشه مغزی و MRI 

با پیشرفت تکنولوژی، ابزارهای تشخیصی برای بیماری‌های مختلف پیشرفت چشمگیری داشتند و کار پزشکان برای تشخیص و درمان بیماری‌ها راحت‌تر شد. دو نمونه از این ابزارها نقشه مغزی و ام‌آر‌آی هستند که البته تفاوت‌های زیادی دارند و هر کدام در شرایط خاصی استفاده می‌شوند.

نقشه مغزی برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی در قسمت‌های مختلف مغز استفاده می‌شود. پزشکان از این طریق متوجه می‌شوند امواج مغزی در کدام قسمت کاهش یا افزایش یافته‌ است تا اختلالات مختلف را شناسایی کنند. ولی MRI روشی برای تصویربرداری از قسمت‌های داخلی مغز و جمجعه است. در این روش یک میدان مغناطیسی از بدن فرد عبور می‌کند و تصاویر واضحی از مغز ثبت می‎‌کند؛ ولی هیچگاه نحوه فعالیت امواج مغزی یا مکان فعالیت آن‌ها را مشخص نمی‌کند.

چه مواردی را می‌توان در مغز نقشه برداری کرد؟ 

نقشه برداری مغز روشی برای مشاهده عملکرد مغز را فراهم می کند. کاربرد نقشه مغزی بسیار متنوع است که چند مورد از آن‌ها را بررسی می‌کنیم: 

• نقشه مغز qEEG برای مقایسه نقشه مغزی بیمار با فعالیت نرمال مغز سایر افراد در گروه سنی آن‌ها انجام می‌شود تا مشخص شود فعالیت مغز طبیعی است یا خیر.
• با استفاده از نقشه مغزی می‌توان متوجه شد که کدام ناحیه از مغز دچار اختلال در عملکرد است.
• مغز شامل شبکه‌های عملکردی است که هر کدام از این شبکه‌ها از نورون‌‌ها تشکیل شده‌اند و به طور همزمان یک عملکرد خاص را انجام می‌دهند. به کمک نقشه مغزی فعالیت صحیح شبکه‌های عملکردی مختلف مشخص می‌شود.
• ارتباطات عملکردی بین مناطق مختلف مغز برای عملکرد بهینه مغز بسیار مهم است و نقشه مغز، طبیعی‌بودن یا نبودن این ارتباطات را مشخص می‌کند.

اهمیت نقشه مغزی در تشخیص و درمان بیش فعالی 

یکی از مزایای نقشه مغزی استفاده از آن به عنوان یکی از روش های تشخیص بیش فعالی است. از نقشه مغز یا qEEG در بیمارانی که علائم ADHD را تجربه می‌کنند، استفاده می‌شود تا علت اصلی ابتلا به این اختلال مشخص شود. در ADHD علائم اغلب نتیجه یک سیم‌کشی اشتباه یا نوعی ناهنجاری در یک شبکه مغزی خاص است؛ اما می‌تواند نتیجه ناتوانی برخی از شبکه‌ها برای انجام عملکردهای ذهنی پیچیده یا کنترل رفتاری و هیجانی نیز باشد. در این حالت، مغز به نوعی در هرج و مرج کار می‌کند و فاقد ارتباط موثر بین مناطق یا شبکه‌های مختلف است.

نقشه مغزی کودکان بیش فعال چگونه است؟

نقشه مغزی یک روش غیرتهاجمی است که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند. در کودکان مبتلا به بیش فعالی، این نقشه نشان دهنده الگوهای غیرطبیعی است، از جمله افزایش امواج تتا (مرتبط با آرامش و خیال پردازی) و کاهش امواج بتا (مرتبط با تمرکز و توجه). یکی از شاخص‌های مهم، نسبت بالای تتا به بتا است که به عنوان ویژگی بارز در کودکان ADHD شناخته می‌شود.

همچنین، نقشه مغزی اختلالاتی در شبکه‌های عملکردی مغز، مانند کاهش فعالیت در قشر پیشانی (مسئول تمرکز و کنترل تکانه‌ها) و ارتباطات ضعیف بین نواحی مختلف مغز را نشان می‌دهد. این روش به تشخیص دقیق‌تر و تدوین درمان‌هایی مثل نوروفیدبک کمک می‌کند.

تشخیص بیش فعالی با نقشه مغزی در کلینیک تهران rtms

همانطور که اشاره کردیم نقشه مغزی یک ابزار تشخیصی است که از آن برای ارزیابی سیگنال‌های عصبی امواج مغزی استفاده می‌کنند. در کلینیک تهران rtms تشخیص بیش فعالی با نقشه مغزی انجام می‌شود. نقشه مغزی کمک می‌کند تا علت اصلی ابتلا به این اختلال مشخص شود، سپس در مرحله بعد با استفاده از این اطلاعات، درمان با کمک روش‌هایی مثل نوروفیدبک انجام می‌شود. هزینه نقشه مغزی در این کلینیک مطابق با تعرفه وزارت بهداشت است. 

سخن پایانی

تشخیص و درمان اختلال بیش فعالی یا کمبود توجه از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا در صورت عدم درمان، مشکلات گسترده‌ای در بخش‌های مختلف زندگی فرد ایجاد می‌کند‌. برای تشخیص این اختلال معمولا از مصاحبه با مراجع و بررسی علائم استفاده می‌کنند؛ اما برای بررسی دقیق‌تر و مشخص‌شدن علت مشکل می‌توان از ابزارهایی مثل نقشه مغزی استفاده کرد. این روش غیرتهاجمی و بدون درد است و بدون ایجاد هیچگونه تغییری فقط فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند.