آنوریسم عروق مغزی چیست و چه علتی دارد؟

آنوریسم عروق مغزی که به آن آنوریسم مغزی نیز گفته می‌شود، یکی از انواع بیماری های مغز و اعصاب و یک وضعیت پرخطر در سیستم عروقی مغز است. در این وضعیت، بخشی از عروق مغز به شکل دوره‌ای تورم می‌کند و شبه کیسه‌ای شکل می‌گیرد که می‌تواند به طور ناگهانی پاره شود. این وضعیت خطرناک می‌تواند منجر به خونریزی داخل مغز شود که در نتیجه آن، مشکلات جدی و حتی مرگ نیز ممکن است رخ دهد.

با وجود شناخت کمی که درباره این آنوریسم وجود دارد، هنوز رازهای زیادی در مورد علت بروز آن، عوامل خطرزای مرتبط و راهکارهای پیشگیری و درمان آن وجود دارد. این مقاله، به طور جامع ضمن اینکه توضیح می‌دهد که آنوریسم عروق مغزی چیست؟ به بررسی این نکات می‌پردازد و سعی دارد تا با پوششی گسترده از علم و تحقیقات جدید، دستاوردهای اخیر در حوزه تشخیص، نحوه پیشگیری و درمان آنوریسم عروقی مغزی را با شما به اشتراک بگذارد. چرا که تشخیص و درمان زودهنگام این بیماری می‌تواند زندگی فرد مبتلا را نجات دهد.

همچنین بخوانید: هزینه سونوگرافی عروق مغز

بیماری آنوریسم عروق مغزی چیست ؟

ابتدا توضیح می‌دهیم که آنوریسم مغزی چیست؟ آنوریسم عروق مغزی (brain aneurysm یا cerebral aneurysm) یک وضعیت پرخطر در سیستم عروقی مغز و یک نوع برآمدگی در ناحیه ضعیف شریان در داخل یا اطراف مغز است. فشار ثابت جریان خون، بخش ضعیف شده را به سمت بیرون می‌راند و یک برآمدگی تاول مانند ایجاد می‌کند.

این شبه کیسه، به‌صورت بالقوه در هر لحظه می‌تواند پاره شود و خطر خونریزی داخلی را ایجاد می‌کند. درصورتی‌که تومور آنوریسم پاره شود، خون در فضایی که در اثر پارگی ایجاد می‌شود، جمع می‌شود و فشار زیادی روی بافت‌های مغزی وارد می‌کند. این فشار می‌تواند باعث خسارت جدی به بافت‌های مغزی شود و عوارض جبران‌ناپذیری مانند سکته مغزی، مشکلات عصبی و حتی مرگ را به همراه داشته باشد. متاسفانه اگر زمان زیادی از پاره شدن یک آنوریسم گذشته باشد، احتمال مرگ و ناتوانی افزایش می‌یابد.

این ناهنجاری عروقی داخل مغزی ممکن است به‌صورت تکی یا چندگانه در سیستم عروقی مغز شکل بگیرد. اکثر آنوریسم‌های عروق مغزی کوچک هستند و علائمی را ایجاد نمی‌کنند. آنوریسم‌های عروق مغزی ممکن است در هر قسمتی از مغز شکل بگیرند، اما بیشتر آن‌ها در عروق اصلی در جمجمه تشکیل می‌شوند. سابقه خانوادگی می‌تواند یک عامل خطر افزوده باشد. این بیماری بیشتر در سنین 30 تا 60 سال و بیشتر در بانوان دیده می‌شود. 

علائم و نشانه‌های آنوریسم عروق مغزی ممکن است تا زمانی که شبه کیسه پاره شود، به‌صورت ملموس ظاهر نشوند. اما درصورتی‌که آنوریسم بزرگ باشد یا به فشار بر نواحی مغزی مجاور برسد، ممکن است علائمی مانند سردرد ناگهانی و شدید، تاری دید، سختی در گفتار، افتادگی صورت و درد شدید یا تند در منطقهٔ سری که بر اثر خونریزی تحت‌تأثیر قرار گرفته، ظاهر شوند.

علائم آنوریسم عروق مغزی

آنوریسم عروق مغزی در موارد بسیاری بدون ایجاد علائم و نشانه‌های خاصی وجود دارد. اما درصورتی‌که آنوریسم بزرگ‌تر یا پاره شود، خونریزی در مغز شما ایجاد می‌شود و فشار روی بافت‌های اطراف و عصب‌ها اعمال می‌شود که می‌تواند علائمی داشته باشد. برخی از علائم آنوریسم عروق مغزی ممکن است، شامل موارد زیر باشد:

• سردرد ناگهانی، شدید و غیرمعمول که به طور معمول با شدت بالا آغاز می‌شود و به‌سرعت افزایش می‌یابد. معمولاً به‌عنوان سردردهای صاعقه‌ای یا تاندرکلاپ (thunderclap headache)  شناخته می‌شود.
• ازدست‌دادن تعادل، مشکل در تمرکز یا مشکلات حافظه کوتاه‌مدت
• تاری دید و احساس تاریکی، کم‌نوری یا اختلال در دید و همچنین درد بالای چشم یا اطراف چشم
• تنگی نفس، دشواری در تنفس یا احساس نفس‌تنگی
• افتادگی صورت، بی‌حسی، ضعف یا فلج شدن یک ناحیه از صورت
• مشکلات گفتاری، مشکلات در تلفظ کلمات، گفتار آهسته و غیرقابل‌فهم
• افت هوشیاری، احساس ضعف، گیجی، خمودگی یا ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره
• احساس حساسیت غیرمعمول به نور و سختی در تحمل نور

مهم است به‌خاطر داشته باشید که این علائم می‌توانند ناشی از عوامل دیگری نیز باشند و برای تشخیص درست و اطمینان، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. در صورت بروز هر یک از علائم فوق، به‌ویژه سردرد ناگهانی و شدید، باید به‌سرعت تحت مراقبت پزشکی قرار گیرید؛ زیرا ممکن است نشانه‌ یک آنوریسم عروق مغزی یا پاره شدن آن باشد که نیازمند درمان فوری است.

همچنین بخوانید: درمان به روش آر تی ام اس

انواع آنوریسم مغزی

انواع انوریسم مغزی را می‌توان به سه نوع کلی تقسیم کرد:

آنوریسم دوکی شکل

این نوع آنوریسم مغزی، به سرخرگ متصل شده است.

آنوریسم ساکولار 

این نوع بیماری که به آنوریسم توت نیز معروف است، شایع‌ترین نوع آنوریسم است که به شریان اصلی یا یکی از شاخه‌های آن متصل شده است. این بیماری بیشتر در بزرگسالان قابل مشاهده است.

آنوریسم قارچی

این بیماری بر اثر عفونت رخ می‌دهد و می‌تواند باعث ضعیف شدن شریان و افزایش بروز آنوریسم مغزی شود.

علت آنوریسم عروق مغزی چیست ؟

علت آنوریسم عروق مغزی هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما عواملی که ممکن است در بروز آن تأثیرگذار باشند عبارت‌اند از:

• سابقه خانوادگی و ضعف وراثتی دیوار عروق: وجود ضعف وراثتی در دیواره‌های عروق یکی از عوامل مهم در بروز این بیماری مغزی است. اگر در خانواده شما افرادی با آنوریسم مغزی وجود داشته باشند، احتمال ابتلا به این بیماری برای شما بیشتر است.
• ضعف و تخریب عروق: برخی وضعیت‌ها می‌توانند باعث ضعف و تخریب دیواره‌های عروق شوند و بیشترین خطر بروز آنوریسم داخل جمجمه‌ای را ایجاد کنند. این وضعیت‌ها شامل بیماری آترواسکلروز یا تصلب شرایین (atherosclerosis)، ضعف در دیواره رگ‌های خونی مغز و... می‌شوند.
• عوامل خطرزای دیگر: عواملی مانند فشارخون بالا، سیگار کشیدن، استعمال ماده مخدر (مانند سوءمصرف کوکائین)، سابقه آنوریسم عروق مغزی در گذشته و ضعف از قبل در رگ‌های خونی، بیماری کلیه پلی‌کیستیک اتوزومال غالب، اختلالات بافت بدن کوآرکتاسیون آئورت (Coarctation of the Aorta)، سن و جنسیت فرد نیز می‌توانند در بروز ناهنجاری عروقی داخل مغز مشارکت کنند.

توجه داشته باشید که این عوامل ممکن است در هر فرد به‌صورت متفاوتی تأثیرگذار باشند و توصیف کاملی از تمام علل و مکانیسم‌های بروز آنوریسم عروق مغزی هنوز در دسترس نیست.

همچنین بخوانید: انواع نقشه مغزی

آنوریسم مغزی پاره شده چیست؟ 

زمانی که التهاب رگ‌های مغزی زیاد شده و به بافت اطراف مغز فشار می‌آورد و پارگی آنوریسم اتفاق می‌افتد، به آن آنوریسم مغزی پاره شده می‌گویند. پارگی آنوریسم با سردرد شدید ناگهانی همراه است که فرد تا به حال آن را تجربه نکرده است. همچنین برخی از دیگر علائم آنوریسم مغزی پاره شده عبارتند از: 

• دوبینی یا تاری دید
• از دست دادن هوشیاری
• گیجی ناگهانی
• تشنج
• ضعف در یک طرف بدن یا ضعف عضلات
• حساسیت به نور
• گردن درد یا کشیدگی گردن

خطرات بیماری آنوریسم عروق مغزی

بیماری آنوریسم عروق مغزی می‌تواند خطرات جدی برای سلامتی فرد به همراه داشته باشد. برخی از خطرات این بیماری عبارت‌اند از:

• خونریزی مغزی: زمانی که تومور آنوریسم پاره می‌شود، خون در فضایی که به‌واسطه پارگی ایجاد می‌شود، جمع می‌شود و فشار زیادی بر بافت‌های مغزی وارد می‌کند. این می‌تواند منجر به سکته مغزی، آسیب به بافت‌های مغزی و کاهش عملکرد مغزی شود.
• عوارض جبران‌ناپذیر: برخی از عوارض ناشی از خونریزی مغزی به دلیل آنوریسم مغزی، جبران‌ناپذیر هستند. این عوارض شامل مشکلات عصبی دائمی، ازدست‌دادن حافظه، اختلالات حرکتی، ضعف عضلانی، ازدست‌دادن بینایی و مشکلات صحبت‌کردن می‌شوند.
• فشار بر عصب‌ها: این بیماری می‌تواند فشار زیادی روی عصب‌های مغزی وارد کند. این می‌تواند منجر به علائمی مانند درد بالای چشم، ازدست‌دادن حس در یک طرف صورت، مشکل در تحرک یا کنترل عضلات، و اختلالات بینایی شود.
• عوارض عروقی: آنوریسم عروق مغزی می‌تواند باعث تغییر در عملکرد عروق مغزی شود. به‌عنوان‌مثال، احتمال بروز تنگی عروق مغزی (vasospasm) بعد از خونریزی مغزی افزایش می‌یابد که می‌تواند باعث کاهش جریان خون و اکسیژن به مغز شود و عوارض جدی مانند سکته مغزی را ایجاد کند.
• مرگ: پاره شدن آنوریسم مغزی ممکن است به فوت فرد منجر شود. خونریزی شدید در مغز می‌تواند باعث ایجاد ضربان قلب نامنظم، کاهش فشارخون و قسمتی شدید از مغز که به اکسیژن نیاز دارد، شود.

پیشگیری از آنوریسم مغزی

برای پیشگیری از بروز آنوریسم داخل جمجمه‌ای و کاهش خطر ابتلا به این بیماری، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• فشارخون بالا یکی از عوامل خطر بروز آنوریسم عروق مغزی است. برای کاهش خطر، می‌بایست فشارخون را در محدوده مطلوب (کمتر از ۱۳۰/۸۰ میلیمتر جیوه) نگه دارید. برای این منظور، ممکن است نیاز به تغییر در سبک زندگی، مصرف داروهای فشارخون و مراجعه منظم به پزشک داشته باشید.
• سیگار، ضررهای جدی به‌سلامتی عروق مغزی و عروق سر و گردن وارد می‌کند و خطر بروز آنوریسم را افزایش می‌دهد. بهتر است سیگار را کاملاً ترک کرده و از آن اجتناب کنید.
• استرس مداوم می‌تواند به فشارخون بالا و افزایش خطر آنوریسم عروق مغزی منجر شود. برای کاهش استرس، می‌توانید از تکنیک‌های مدیتیشن، یوگا، ورزش، مطالعه و فعالیت‌هایی که به شما آرامش می‌بخشد، استفاده کنید.
• اگر شما در معرض عوامل خطری مانند چاقی، دیابت و افزایش کلسترول خون هستید، باید از سلامت عروق خود مراقبت کنید. به‌منظور کاهش خطر بروز آنوریسم، می‌توانید با تغییر در رژیم غذایی، ورزش منظم و مراقبت پزشکی مناسب، این عوامل را کنترل کنید.
• سلامت روحی و روانی نیز در پیشگیری از بروز آنوریسم مغزی نقش دارد. ایجاد تعادل در زندگی، مراقبت از خود و بهره‌گیری از راهکارهای مدیریت استرس می‌تواند به شما کمک کند.

همچنین بخوانید: تفسیر نوار مغزی

راه های تشخیص آنوریسم مغزی

هنگام مشاهده علائم گفته شده حتما به پزشک مغز و اعصاب مراجعه کنید. پزشک معمولا مجموعه‌ای از آزمایشات را برای تشخیص تجویز می‌کند. آزمایشات زیر می‌توانند برای تشخیص آنوریسم عروق مغزی موثر باشند: 

• توموگرافی رایانه‌ای
• آزمایش سیال مغزی نخاعی
• تصویربرداری تشدید مغناطیسی
• آنژیوگرام مغزی

درمان آنوریسم عروق مغزی  

درمان آنوریسم عروق مغزی بستگی به وضعیت آنوریسم، اندازه، موقعیت، و سلامت عمومی فرد دارد. برخی از روش‌های درمانی مختلف برای آنوریسم مغزی عبارت‌اند از:

• مصرف دارو: درصورتی‌که آنوریسم کوچک باشد و خطر ریسک بروز خونریزی و پاره شدن کم باشد، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد آن را تحت‌نظر قرار دهد و مصرف داروهایی که خطر بروز خونریزی را کاهش می‌دهند، مانند گشادکننده عروق یا داروهای ضدتشنج مانند لوتیراستام (Levetiracetam)، فنی توئین (Phenytoin)، والپروئیک اسید (Valproic acid) معرفی کند.
• جراحی: در برخی موارد، جراحی برای ازبین‌بردن آنوریسم و جلوگیری از خطر خونریزی و پاره شدن ضروری است. جراحی ممکن است شامل بستن آنوریسم (بستن گردن آنوریسم با یک گیره فلزی کوچک) یا عمل جراحی باز با استفاده از روش‌های مختلف مانند روش میکروسکوپیک، نوروانژیوگرافیک، یا جراحی با کمک روبات (robotic surgery)  باشد.
• سایر روش‌های درمانی: این روش‌ها شامل روش‌های تزریقی و تزریق مواد خاصی به آنوریسم برای انحراف جریان با استنت (flow diversion) ، انسداد شریان و بای‌پس (Artery Occlusion)، کویلینگ اندوواسکولار (Endovascular Coiling) و... است.

سخن پایانی

در این مقاله توضیح دادیم که آنوریسم عروق مغزی چیست و تاکید کردیم یک وضعیت جدی است که نیاز به توجه و مراقبت دارد. آگاهی از علائم، عوامل خطر، و روش‌های پیشگیری و درمان آن می‌تواند کمک‌کننده باشد. حفظ سلامت عروق مغزی و انجام اقدامات پیشگیرانه می‌تواند به ما کمک کند تا خطر بروز این بیماری را کاهش دهیم.

مهم است به پزشک مراجعه کنید تا به شما راهنمایی‌های دقیق‌تری برای پیشگیری از آنوریسم مغزی بدهد. همچنین، اگر علائم مشکوکی دارید، در صورت بروز هرگونه علامت مشکوک، باید به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید تا بررسی، تشخیص دقیق و درمان مناسب صورت گیرد؛ چرا که تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند جان فرد مبتلا را نجات دهد.