نقشه مغزی qEEG چیست؟ و چگونه انجام می‌شود؟

آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که نقشه مغزی چیست و چه تفاوتی با روش معمول EEG دارد؟ آیا می‌دانید چگونه می‌تواند به تشخیص و درمان بیماری‌های عصبی و روانی کمک کند؟ نقشه مغزی QEEG، یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های آنالیز داده‌های الکتریکی مغز محسوب می‌شود. این روش نه‌تنها به ثبت سیگنال‌های مغزی می‌پردازد، بلکه آن‌ها را به شیوه‌ای کاربردی و دقیق برای پزشکان تفسیر می‌کند. با ما همراه باشید تا در این مقاله با مزایا، کاربردها و نحوه انجام QEEG بیشتر آشنا شوید.

نقشه مغزی QEEG چیست؟

QEEG یا نقشه مغزی که مخفف عبارت Quantitative Electroencephalography (الکتروانسفالوگرام کمی) است، در واقع یک روش پیشرفته برای تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از EEG یا همان نوار مغزی محسوب می‌شود. این روش، با تبدیل اطلاعات خام به تصاویر و نمودارهای کاربردی، به پزشکان امکان می‌دهد تا به‌صورت دقیق‌تر و جامع‌تری فعالیت‌های الکتریکی مغز را تفسیر کنند. به طور کلی، نوار مغزی با استفاده از الکترودهای قرارگرفته بر روی سطح جمجمه، الگوهای الکتریکی مغز را اندازه‌گیری و ثبت می‌کند که این سیگنال‌ها نمایانگر فعالیت قشری یا همان امواج مغزی (brainwaves) هستند. هدف از روش QEEG، ایجاد یک نقشه بصری از این امواج است که نشان می‌دهد هر بخش از مغز چگونه فعالیت می‌کند و این اطلاعات را به نحوی ارائه می‌دهد که به تشخیص دقیق‌تر و درمان مؤثرتر کمک می‌کند.

انواع نقشه مغزی یا الکتروانسفالوگرافی کمی

تفاوتی که در روش‌های تجاری و تحقیقاتی انواع نقشه مغزی به وجود می‌آید عمدتاً مربوط به دو فاکتور است:

1. الگوریتم پردازش داده‌های EEG

الگوریتم پردازش داده‌های EEG، به روش پردازشی اطلاق می‌شود که از آن برای استخراج اطلاعات از سیگنال‌های ثبت‌شده استفاده می‌شود. به‌بیان‌دیگر در هنگام ثبت سیگنال‌های مغزی، سنسورها مقادیر زیادی نویز و آرتیفکت‌های محیطی که به دلایل غیر فیزیولوژیکی به وجود آمده‌اند (مثل تکان خوردن بیمار) را هم دریافت می‌کنند. بنابراین اگر این سیگنال‌های نویزی پردازش نشوند، ممکن است اطلاعات غلطی را در آنالیز نشان بدهند. روش‌های آنالیز فرکانسی، اطلاعات "مهم" را از زیر خروارها نویز و داده‌های بی‌ربط استخراج می‌کنند. از مهم‌ترین روش‌های به‌کاررفته برای نوار مغزی، می‌توان تبدیل فوریه زمان-کوتاه (STFT) و تبدیل موجک یا ویولت (WT) را نام برد که نوع آنالیز و حوزه کاریشان باهم تفاوت دارنِد.

2. پایگاه داده مرجع یا "هنجار" برای مقایسه و بررسی الگوها

در مقابل، پایگاه داده هنجار به مجموعه‌ای از داده‌های آماری و استانداردهای علمی اطلاق می‌شود که در طول سالیان مختلف جمع‌آوری و بهینه‌شده است. هدف از این جمع‌آوری، مقایسه داده‌های یک فرد با جمعیت "هنجار" برای تشخیص میزان انحراف از معیارهای اثبات‌شده برای انواع اختلالات کلینیکی است. مرجع این استانداردها مقالات چاپ‌شده در مجلات معتبر، انواع آزمون‌های اعتبارسنجی و اطمینان سنجی (validity and reliability test)، گروه‌های مختلف ارزیابی سنی و نژادی و موارد مختلف دیگر است. البته این پایگاه‌های داده به‌تنهایی نمی‌توانند اختلالات را تشخیص بدهند و یک نورولوژیست یا متخصص نوروساینس با مقایسه سوابق بیماری فرد، علائم کنونی و نتایج به‌دست‌آمده از مقایسه پایگاه هنجار، می‌تواند به تشخیص دقیقی برسد.

به‌عنوان نمونه پایگاه داده LORETA (Low Resolution Electromagnetic Tomography) و NeuroGuide جزو پرکاربردترین و شناخته‌شده‌ترین مراجع درزمینهٔ نقشه مغزی هستند. مطالعات مختلفی با تغییر روش‌های توزیع آماری، برقراری همبستگی متقابل بین داده‌ها، و اعمال معیارهای آماری مانند z-score پایگاه‌های داده متفاوتی ایجاد کرده‌اند که VARETA، ZLORETA، و JTFA ازجمله آن‌ها می‌باشند.

نقشه مغزی چه تفاوتی با نوار مغزی دارد؟

ازنظر ماهیتی، هردو حاوی اطلاعات عملکردی مغز هستند. ولی تفاوت اصلی‌شان در نوع آنالیز، تفسیر و ارائه نهایی نتایج است. در مورد آنالیز در بخش قبل توضیح دادیم ولی ازنظر ظاهری، گراف EEG نوسانات فعالیت الکتریکی مغز را در طول زمان برای فرکانس‌های مختلف نشان می‌دهد و بعضی از این نوسانات، نشان‌دهنده حالت‌های مختلف عملکردی مغز (مثل مراحل مختلف خواب‌وبیداری) است.

در مقابل، QEEG بازتاب این نوسانات و فعالیت‌های مغزی در محدوده‌های مختلف فرکانسی بر روی تصویری از جمجمه است؛ به شکلی که امواج مختلف مغزی (آلفا، بتا، ...) به‌صورت تفکیک‌شده و به شکل نقشه مغزی qeeg برای حالت‌های مختلف به نمایش درمی‌آیند.

نقشه مغزی QEEG چه کاربردی در درمان بیماری‌ها دارد؟

خب پس از توضیح مقدمات QEEG ، می‌خواهیم کاربرد نقشه مغزی در درمان بیماری‌های اعصاب و روان‌ را بررسی کنیم.

• صرع

یکی از کاربردهای اصلی این تست، تشخیص حمله‌ها یا قله‌های احتمالی صرع است که البته غالباً از طریق EEG هم قابل‌تشخیص می‌باشد. مزیت آن نسبت به EEG تشخیص سریع‌تر، دقیق‌تر و با تفکیک نوع صرع است. همچنین  روند پاسخ مغز به درمان‌های دارویی در این روش قابل ارزیابی است که این در کنترل نوع دارو و روند درمان بسیار باارزش است.

• سکته مغزی

در بیمارانی که سکته مغزی را تجربه کرده‌اند، ناهنجاری‌هایی در ریتم مغزی به وجود می‌آید که با کمک روش QEEG می‌توان ‌شدت، مناطق درگیر و روند بهبود در قرینگی دو نیمکره را موردبررسی قرار داد.

• آسیب تروماتیک مغزی (TBI)

QEEG در تشخیص TBI و ارزیابی پیش‌آگهی (prognosis) این بیماری، ازجمله احتمال پیشرفت به مرحله سندرم پس از ضربه‌مغزی (PCS) بسیار کمک‌کننده است.

• اختلالات یادگیری و توجه

بیش فعالی بزرگسالان یا همان ADHD، یکی از موارد قابل‌تشخیص توسط QEEG ه که البته با کمک شرح‌حال و علائم دیگر به‌صورت قطعی مشخص می‌شود. بعلاوه این روش می‌تواند در سنجش میزان بهره هوشی (IQ) با توجه به قدرت طیف‌های مختلف فرکانسی در افرادی که در یادگیری مشکل دارند کمک‌کننده باشد.

• افسردگی

QEEG نقش مهمی در تشخیص افسردگی دارد و درواقع به شکل مکمل در کنار EEG می‌تواند تغییرات عمده عملکردی و ساختاری به وجود آمده ناشی از افسردگی را نشان بدهد. همچنین برای تشخیص افتراقی بین افسردگی تک‌قطبی و اختلال دوقطبی در مقالات متعددی توصیه‌شده است.

• اضطراب

بیماران دارای اضطراب، فوبیای اجتماعی و حمله‌های عصبی یا پانیک (panic attack) معمولاً فعالیت آلفای بیشتری در برخی قسمت‌های کورتکس دارند که با این روش قابل‌شناسایی است.

• زوال عقل

زوال عقل یا دمانس معمولاً در مراحل پیشرفته آلزایمر بروز پیدا می‌کند که با کمک برخی روش‌های تصویربرداری مثل SPECT و MRI در کنار QEEG قابل‌تشخیص است تا در مرحله بعد با درمان‌های دارویی قابل‌کنترل شود.

• سایر ناهنجاری‌های اعصاب و روان

QEEG در تعداد زیادی از اختلالات و بیماری‌های دیگر مانند اختلال دوقطبی، شیزوفرنی، پارکینسون، بدشنوایی (CAPD) ، و حتی تشخیص طیف‌های اوتیسم بکار می‌رود.

جواب نقشه مغزی چگونه تفسیر می‌شود؟

در تفسیر نقشه مغزی ازآنجایی‌که داده‌های QEEG در پایگاه داده هنجار از توزیع گوسی یا به عبارتی توزیع نرمال تبعیت می‌کند، اطلاعات هر شخص در مواجهه با این طیف (جمعیت آماری) را می‌توان با کمک معیار z-score مقایسه کرد. نمره z درواقع تعداد انحراف معیارهایی است که داده فرد از میانگین فاصله دارِد. معمولاً نمره‌های z بالاتر از 2 غیرمعمول در نظر گرفته می‌شوند، چون 95% داده‌ها در محدوده (-2  2) قرار دارند (خاصیت توزیع گوسی).

مقادیر مثبت نشانه بیشتر بودن فعالیت و مقادیر منفی نشانه کمبود است. پس می‌توان معیارهای QEEG مثل فعالیت نسبی یا مطلق رو با کمک نمره z روی نقشه‌های دوبعدی یا سه‌بعدی مغز و به‌صورت طیف رنگ نشان داد.

روند انجام نقشه مغزی چگونه است؟

خب حالا رسیدیم به بخشی که احتمالاً سؤال خیلی‌هاست: اینکه نقشه برداری مغزی به چه صورت گرفته می‌شود؟ فعالیت الکتریکی مغز از نقاط مختلفی از پوست سر شما (از بالای ابرو تا پشت سر) اندازه‌گیری می‌شود. ممکن است بسته به پروتکل تشخیصی از شما درخواست شود تا فعالیت‌های مختلفی انجام دهید، مثلاً یک‌بار چشم‌باز و یک‌بار چشم‌بسته تست انجام شود. دلیل وجود چندین الکترود، امکان ارزیابی نواحی مختلف مغز به‌صورت هم‌زمان است. تست QEEG معمولاً بین 30 تا 45 دقیقه زمان می‌برد.

نکات مهم قبل از انجام انواع نقشه مغزی qeeg

• سعی کنید شب قبل خوب بخوابید و کمبود خواب نداشته باشید.

• صبح موهای خود را با شامپو و "بدون نرم‌کننده" بشویید و مطمئن شوید که خشک هستند. در ضمن از محصولات حالت‌دهنده مو (اسپری مو، ژل و ...) استفاده نکنید. این محصولات می‌توانند با اندازه‌گیری‌های QEEG تداخل داشته باشند.
• حتی‌المقدور مواد آرایشی یا کرم‌های چرب روی صورت خود استفاده نکنید و لباس‌های راحت بپوشید.
• حداقل 15 ساعت قبل از QEEG از خوردن غذاها یا نوشیدنی‌های حاوی کافئین، مثل قهوه، چای (حتی چای سبز)، نوشابه، نوشیدنی‌های انرژی‌زا یا شکلات داغ خودداری کنید.
• حداقل 6 ساعت قبل از تست از مصرف الکل، ماری‌جوانا یا سایر مواد مخدر تفریحی خودداری کنید.
• اگر سیگاری هستید سعی کنید تا حد امکان قبل از تست کمتر سیگار بکشید و حداقل 2 ساعت قبل از QEEG سیگار نکشید. (این در مورد سیگارهای الکترونیکی هم صدق می‌کند)
• قبل از تست به‌طورمعمول غذا بخورید و آب بنوشید تا کم آب نشوید.
• اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید، حتماً از قبل با پزشک یا متخصص QEEG درمیان بگذارید.

رعایت نکات در زمان انجام نقشه مغزی

• سعی کنید قبل از جلسه دستشویی بروید.

• موبایل و سایر وسایل الکترونیکی خود را در حین تست خاموش کنید تا تداخلی اتفاق نیفتد.

• آرام اما هوشیار باشید. درواقع این مهم‌ترین کاری ست که شما باید انجام دهید. پس در حین ثبت نقشه مغزی بی‌حرکت بنشینید، بدن و صورت خود را آرام نگه‌دارید و تا حد امکان بیدار و هوشیار باشید.

• آمادگی داشته باشید که موهایتان نامرتب شود چون ممکن است مقداری ژل در موهای شما باقی بماند. (این ژل محلول در آب است که ازنظر قوام شبیه ژل حالت‌دهنده مو است). پس هر چیزی که برای آرایش کردن یا پوشاندن موهایتان لازم است (حوله، شانه، کلاه، روسری اضافه و ...) همراه خود بیاورید.

نکات مهم بعد از اتمام نقشه مغزی

یکی از مزایای تست QEEG، این نکته است که معمولاً هیچ اثرات جانبی یا مشکلی در فرد بعد از استفاده از دستگاه نقشه مغزی یا qeeg به وجود نمی‌آید و در موارد بسیار نادری سردرد، سرگیجه و یا خستگی گزارش‌شده ست که معمولاً به دلیل استرس‌های معمول مراجعه به پزشک در بیمارها اتفاق می‌افتد.

آیا انجام نقشه مغزی QEEG ضرر دارد؟

خیر، این تست کاملاً غیرتهاجمی است. شما در طول فرآیند روی یک صندلی راحت می‌نشینید و کلاه مخصوصی روی سرتان قرار داده می‌شود. این کلاه که درواقع سنسور اصلی ست، می‌تواند الگوهای فعالیت الکتریکی در سراسر مغز شما رو دریافت کند، مانند کلاه شنا روی سر محکم و فیت شده، و شامل 19 الکترود مخصوص EEG است. خطر هیچ‌گونه آسیبی برای شما در طول این تست نیست، پس به‌هیچ‌وجه نگران نباشید. این الکترودها فقط سیگنال‌های الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند و از خود هیچ جریان الکتریکی ایجاد نمی‌کنند.

مزایای نقشه مغزی چیست؟

از جمله مزایای qeeg می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تشخیص دقیق‌تر و جامع‌تر

QEEG امکان شناسایی دقیق‌تر اختلالات عصبی و روانی مانند صرع، افسردگی، اضطراب، و ADHD را فراهم می‌کند. با تجزیه‌وتحلیل پیشرفته داده‌های EEG و مقایسه آن‌ها با پایگاه‌های داده استاندارد، می‌توان انحرافات از الگوهای طبیعی فعالیت مغزی را با دقت بیشتری تشخیص داد.

2. پایش موثر پیشرفت درمان

این روش به پزشکان امکان می‌دهد تا به‌طور مستمر تغییرات و بهبودهای فعالیت مغزی بیمار را طی درمان‌های دارویی یا روش‌هایی مانند نوروفیدبک دنبال کنند و اثربخشی درمان را ارزیابی کنند.

3. ارزیابی دقیق عملکردهای مغزی

QEEG به‌صورت تفکیک‌شده، نواحی مختلف مغز و فعالیت‌های آن‌ها را نمایش می‌دهد. این دقت بالا به درک بهتر عملکردهای شناختی و رفتاری فرد کمک می‌کند و می‌تواند در بهبود درمان‌های روان‌شناختی مؤثر باشد.

4. کاملاً غیرتهاجمی و ایمن

این روش بدون نیاز به مداخله تهاجمی یا استفاده از دارو، اطلاعات دقیقی را ارائه می‌دهد. QEEG برای بیمار هیچ خطری ندارد و نیازی به پرتودهی یا داروهای خاص نیست.

معایب نقشه مغزی QEEG

مانند هر روش دیگری، qeeg نیز معایبی دارد:

1.نیاز به تفسیر تخصصی

نتایج QEEG باید توسط متخصصان مجرب در زمینه نورولوژی یا روان‌پزشکی تفسیر شود تا از صحت و دقت تشخیص اطمینان حاصل شود. این نیاز به تخصص، استفاده از QEEG را محدود می‌کند.

2.تأثیرپذیری از عوامل خارجی

نتایج انواع نقشه مغزی می‌تواند تحت تأثیر عواملی مانند خستگی، مصرف داروها یا نویزهای محیطی قرار گیرد. به همین دلیل، شرایط محیطی و جسمی بیمار باید به‌دقت کنترل شود تا نتایج دقیق‌تری به دست آید.

3.محدودیت در تشخیص برخی اختلالات پیچیده

دستگاه نقشه مغزی یا qeeg ممکن است برای تشخیص برخی اختلالات پیچیده یا ناهنجاری‌های عمیق مغزی که نیاز به تصویربرداری‌های دقیق‌تری مانند MRI یا PET دارند، کافی نباشد.

هزینه نقشه مغزی QEEG چقدر است؟

در مرکز تهران آر تی ام اس نقشه برداری مغزی مطابق با تعرفه وزرات بهداشت انجام شده و تحت پوشش بیمه های تکمیلی است.

مرکز نقشه برداری مغزی یا QEEGدر تهران

در دنیای پیچیده و پیشرفته پزشکی، QEEG به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی و مدرن برای تحلیل فعالیت‌های الکتریکی مغز، جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. این روش، با توانایی‌های منحصر به فرد خود در تبدیل داده‌های خام EEG به تصاویری کاربردی و دقیق، توانسته است به طور قابل توجهی در بهبود فرآیندهای تشخیصی و درمانی اختلالات عصبی و روانی نقش‌آفرینی کند. مرکز تهران آر تی ام اس با در اختیار داشتن جدیدترین دستگاه نقشه مغزی یا qeeg، این خدمت را به مراجعین ارائه می‌دهد.

دیگر خدمات کلینیک تهران آر تی ام اس که در این مرکز ارائه میشود شامل موارد زیر است: